Камчатка Ен страницӑн кодне пӑхни

{{РФ субъекчĕ
|RuNm = Камчатка Ен
|OfNm1 = Камчатский край
|OfNm2 = &nbsp;
|FSFlag = Flag_of_Kamchatka_Krai.svg
|FSCoA = Coat_of_Arms_of_Kamchatka_Krai.svg
|FlagLnk = Камчатка Енӗн ялавӗ
|CoALnk = Камчатка Енӗн гербӗ
|FSMap = Map of Russia (2014–2022) - Kamchatka Krai (Crimea disputed).svg
|FSCtrWhat = Тĕп хули
|FSCtrNm = [[Петропавловск-Камчаткăри]]
|AreaRnk = 10 
|TotArea = 464 275 
|WaterPrcnt = 
|PopRnk = 79
|PopQty = 288 730 çын
|PopCtDate = 2023
|PopDens = 0,62 çын
|FedDistrNm = [[Инçет-Тухăç федераци тăрăхĕ]]
|EcRegNm = [[Инçет-Тухăç экономика районĕ]]
|CadNo = 41
|LangLangs = s
|OfLangs = [[Вырăс чĕлхи]], [[коряк чĕлхи]]
|HeadTtl = Губернатор
|HeadNm = [[Солодов Владимир Викторович]]
|ViceTtl = Саккун кăларакан канашĕн председателĕ
|ViceNm = [[Унтилова Ирина Леонидовна]]
|LegislTtl =
|LegislNm =
|FSAnthem = [[Камчатка Енĕн гимнĕ]]
|FSUTC = [[Камчатка вăхăчĕ]]
}}

'''Камчатка Ен''' (''Камчатка'', {{lang-ru|Камчатский край}}) — [[Раççейĕн Инçет Тухăçĕ|Раççей тухăç енче]] вырнаçнă [[Раççей|Федераци]] субъекчĕ<ref>{{cite web|url=http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_28399/d027bc5c1fa488e9337111c52c7aa947104dc7ad/|title=Статья 65. Конституция Российской Федерации|publisher=[[КонсультантПлюс]]|accessdate=2019-06-02|archive-date=2018-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20180918031508/http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_28399/d027bc5c1fa488e9337111c52c7aa947104dc7ad/|deadlink=no}}</ref>. [[Инçет-Тухăç федераци тăрăхĕ|Инçет-Тухăç федераци тăрăхне]] кĕрет, [[Инçет Тухăç экономика районĕ]]н пайĕ.

[[Администраци центрĕ]] — [[Петропавловск-Камчаткăри]].

[[2007]] çулхи [[утă, 1]]-мĕшĕнче, [[Камчатка облаçĕ]] тата [[Коряк автономи тăрăхĕ]] пĕрлешĕвĕ çинчен референдум çавна пул, Камчатка Ен йĕркеленнĕ<ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2006/07/15/kamchatsky-kray-dok.html|title=Федеральный конституционный закон от 12 июля 2006 года N 2-ФКЗ, Москва Об образовании в составе Российской Федерации нового субъекта Российской Федерации в результате объединения Камчатской области и Корякского автономного округа|website=Российская газета|date=2006-07-15|accessdate=2018-06-21|archive-date=2018-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20180622004852/https://rg.ru/2006/07/15/kamchatsky-kray-dok.html|deadlink=no}}</ref>.

Çурçĕр-хĕвеланăç енче [[Магадан облаçĕ]], çурçĕр енче [[Чукотка автономи тăрăхĕ]], кăнтăр енче ([[Пĕрремĕш Курил пырĕ]] урлă) [[Сахалин облаçĕ]] [[Раççей Федерацийĕ|РФ]]-н субъечĕсемпе чикĕленет.

==Тавралăх==
{{main|Камчатка Енĕн географийĕ}}
[[File:Голубые озера.JPG|thumb|right|[[Сенкер кӳллисем (Камчатка Ен)|Сенкер кӳллисем]]]]

Камчатка Ен [[Камчатка]] çурутравĕнче, [[Карагин утравĕ]]нче тата [[Командор утравĕсем|Командор утравĕсенче]] вырнаçнă. 

Ен патĕнче хĕвелтухăçран [[Беринг тинĕсĕ]] (2000 км ытла ҫыран вӑрӑмӑшӗ), хĕвеланăçран [[Охот тинĕсĕ]] (2000 км ҫыран вӑрӑмӑшӗ) пур.

Камчатка Енĕн территорийĕнче 14 100 юханшывсем юхаççĕ. Вĕсенчен чи пысăксем: [[Камчатка (юханшыв)|Камчатка]] (758 км вăрăмăш), [[Пенжина (юханшыв)|Пенжина]] (713 км), [[Таловка (юханшыв, Охот тинĕсĕнче)|Куюл-Таловка]] (458 км), [[Вывенка (юханшыв)|Вывенка]] (395 км), [[Пахача]] (293 км), [[Апука (юханшыв)|Апука]] (296 км), [[Укэлаят]] (288 км).

Кӳлĕсем: [[Таловка кӳлли]] (44 км²), [[Палана кӳлли]] (28 км²).

[[Ӳкерчĕк:Кроноцкая сопка с залива у низовий Унаны.jpg|thumb|right|Кроноцки сопки]]

Камчатка Ен 12-сехет зонинче вырнаçнă, [[Камчатка вăхăчĕ]] ятлă. Тĕнчери координациленĕ вăхăчĕпе [[UTC]] тĕрлĕлĕх +12:00 тăрать. [[Раççей Федерацийĕ|Раççей Федерацийĕн]] [[Тĕп хула|тĕпхулипе]] [[Мускав|Мускавпа]] тĕрлĕлĕх — 9 сехет. 

Территорипе Камчатка Ен [[Папуа — Çĕнĕ Гвиней]] е [[Камерун]] пекех.

==Кунçул==
[[Чуллă ĕмĕр]]ĕн пуçламăшĕнче пĕрремĕш çынсен кунта кайлакан [[коряксем]], [[айнусем]] тата [[итĕлменсем]] пулнă. [[XIX]] ĕмĕрте кунта [[эвенсем]] çитнĕ. 

Авалхи лару-тăрусен раскопкисем, хăш Анадырь районĕн территориĕнчи пулнă, кунта кĕçĕн палеолит вăхăчĕнчен пуçласа çынсем пулнă.

Нумай мар халăхсем-ăрусем выльăх-чĕрлĕх ĕрчетни е сунарни тунă.

[[XVII ĕмĕр|XVII]] ĕмĕрте [[Раççей империйĕ|Раççей империйĕн]] саралакансем кунта чи пĕрремĕш ял-хула тунă — [[Петропавловск-Камчатский]].

[[1697]] çулта Камчаткăра пĕрремĕш [[вырăссем]] ([[казаксем]]) çитнĕ, сăмахран [[якутсем|якут]] казакĕ [[Атласов Владимир Васильевич|Атласов]], унăн казаксем [[Ясак|ясак]] усрани валли [[Острог|острог]] тунă, Аушин ительмен пурăнан вырăнĕ юнашар<ref>[http://www.ivki.ru/kapustin/person/atlasov/atlasov.htm Атласов Владимир Васильевич // 100 великих путешественников / Сост. И. А. Муромов. — М.: Вече, 2000]</ref>.

Яланхи вырăс халăхĕ кунта [[1730]] çул патне пурăнать, тата вĕсем нумай-йышлĕ мар пулнă та вырăнти халăхсемпе ([[Итĕлменсем|ительменсемпе]]) хальхи гео-этнонимре пĕрлешнĕ — [[Камчадалсем|камчадалсем]]. [[XX]] ĕмĕр патне Камчаткăра пĕрлешнĕ çуралнипе (вырăс-ительмен) 3600 çын пулнă, тата вăл пĕр этнографиллĕ ушкăн пекех, пĕр культурăпа та [[Вырăс чĕлхи|вырăс чĕлхипе]] калаçнипе<ref>[http://www.severcom.ru/nations/item5.html Çурçĕр вырăнти халăхĕсем]</ref>.

[[2007]] çулхи [[утă, 1|утăн 1-мĕшĕнче]] [[Камчатка облаçĕ]]нче тата [[Коряк автономиллĕ тăрăхĕ]]нче пĕрлешĕес пирки референдум ирттернĕ. Çапла ĕнтĕ, Камчатка Енĕ йĕркеленнĕ.

==Халăх==
Росстатпа Камчатка Енте 288 730 çын пурăнать, вĕсенчен 56,45% Петропавловск-Камчаткăри пурăнать. Халăх йышлăхĕ — 0,62 çын/км<sup>2</sup>. Хула халăхĕ — 78,98%.

==Администраци пайланăвĕ==

Камчатка Ен уставĕпе тата «Об административно-территориальном устройстве Камчатского края» саккунĕпе Ен малалла администраци-территори виçисенче пайланать: 3 хула ен пăхăнăвĕпе, 11 район (4 [[Коряк тăрăхĕ]])<ref name="АТУ">{{cite web|url=http://docs.cntd.ru/document/819047077|title=Закон Камчатского края от 29 апреля 2008 года №46 «Об административно-территориальном устройстве Камчатского края» (с изменениями на 1 июня.2017)|accessdate=2018-06-21|archive-date=2018-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20180804173528/http://docs.cntd.ru/document/819047077|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://docs.cntd.ru/document/819079312|title=УСТАВ КАМЧАТСКОГО КРАЯ (с изменениями на 21 декабря 2017 года), Устав Камчатского края от 04 декабря 2008 года №141, Закон Камчатского края от 04 декабря 2008 года №141|publisher=docs.cntd.ru|accessdate=2018-06-21|archive-date=2020-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20200208064848/http://docs.cntd.ru/document/819079312|deadlink=no}}</ref>.

===Хуласем===
* [[Петропавловск-Камчаткăри]] [[хула|хули]]
* [[Вилючинск]] хули (ХАТЙ)
* [[Палана]] [[паççулкă|паççулки]]

===Районсем===
* [[Алеут районĕ]] — [[Никольское (Камчатка Ен)|Никольское]] [[ял|ялĕ]]
* [[Быстрая районĕ]] — [[Эссо]] ялĕ
* [[Елизово районĕ]] — [[Елизово]] хули
* [[Карага районĕ]]<ref name=koryak>[[Коряк тăрăхĕ]] шутне кĕрет</ref> — [[Оссора (паççулкă)|Оссора]] паççулки
* [[Мильково районĕ]] — [[Мильково (Камчатка Ен)|Мильково]] ялĕ
* [[Олютор районĕ]]<ref name=koryak></ref> — [[Тиличики]] ялĕ
* [[Пенжина районĕ]]<ref name=koryak></ref> — [[Каменчкое (Камчатка Ен)|Каменское]] ялĕ
* [[Соболево районĕ]] — [[Соболево (Камчатка Ен)|Соболево]] ялĕ
* [[Тигиль районĕ]]<ref name=koryak></ref> — [[Тигиль (ял)|Тигиль]] ялĕ
* [[Усть-Большерецк районĕ]] — Усть-Большерецк ялĕ
* [[Усть-Камчатск районĕ]] — Усть-Камчатск паççулки

==Асăрхавсем==
{{Асăрхавсем}}

==Каçăсем==
* [https://kamgov.ru/ Правительство Камчатского Края]
* [http://www.piragis.ru/ История Камчатского края]
* [http://www.photokamchatka.ru/ Камчатский край в фотографиях: пейзажи, природа, люди, события]
* [https://web.archive.org/web/20141013141040/http://kamchatka.news-city.info/docs/ Законодательство Камчатского края]
* [http://www.kamchatsky-krai.ru «Камчатский край, Петропавловск-Камчатский — краеведческий сайт Камчатки»]
* [http://tapemark.narod.ru/geograf/6_3_2_5.html Камчатка] в книге: ''Н. А. Гвоздецкий, Н. И. Михайлов.'' Физическая география СССР. М., 1978.

{{Камчатка Ен}}
{{Инçет-Тухăç федераци тăрăхĕ}}
{{Раççей Федераци субъекчĕсем}}
{{Раççей регионĕсене пĕрлештерни}}
[[Категори:Раççей Федерацин субъекчĕсем]]