Киров облаçĕ страницӑн кодне пӑхни

{{РФ субъекчĕ
|RuNm = Киров облаçĕ
|OfNm1 = Кировская область
|OfNm2 =
|FSFlag = Flag of Kirov Oblast.svg
|FSCoA = Coat_of_arms_of_Kirov_Region.svg
|FlagLnk = Киров облаçĕн ялавĕ
|CoALnk = Киров облаçĕн гербĕ
|FSMap = Map of Russia (2014–2022) - Kirov Oblast.svg
|FSCtrWhat = Тĕп хули
|FSCtrNm = [[Киров]]
|AreaRnk = 30
|TotArea = 120 374
|WaterPrcnt = 
|PopRnk = 42
|PopQty = 1 138 112
|PopCtDate = 2023
|PopDens = 9,45 çын
|FedDistrNm = [[Атăлçи федераци тăрăхĕ]]
|EcRegNm = [[Атăл-Ветке районĕ]]
|CadNo = 43
|LangLangs = s
|OfLangs = [[вырăс чĕлхи|вырăс]]
|HeadTtl = Облаç пуçлăхĕ
|HeadNm = [[Соколов Александр Валентинович]]
|ViceTtl = Саккун тăвакан пухăвăн председателĕ
|ViceNm = [[Береснев Роман Александрович]]
|LegislTtl =
|LegislNm =
|FSAnthem = [[Киров облаçĕн гимнĕ]]
|FSUTC = +0300
}}
'''Киров облаçĕ''' ({{lang-ru|Кировская область}}) — [[Раççей Федерацийĕ]]н субъекчĕ. Раççей Федерацин [[Атăл федераци тăрăхĕ|Атăл федераци тăрăхне]] тата [[Атăл-Вятка районĕ|Атăл-Вятка районне]] кĕрет.

Лаптăк — 120,8 пин çм² <br />Администраци центрĕ — [[Киров]] хули.

== Истори ==
Киров облаçне [[Чулхула Ен]]ĕн территоринчен касса илнĕ те [[1934]] çулхи [[раштав, 7|раштавăн 7-мĕшĕнче]] туса хунă. [[1936]] çулчен — [[Киров Ен]] шутланнă, [[1936]] çулхи раштав уйăхĕнче — Киров облаçĕ пулса тăнă.

== Халӑх йышӗ ==
Облаçри халăх йышĕ — 1426,9 пин çын ([[2006]]). Йышлăхĕ: 11,8 çын/çм² ([[2007]]), хулара: 71,7 % ([[2007]]). Ӗçлекен халăх йышĕ — 911 пин çын.

[[XX ĕмĕр|XX]] тата [[XXI ĕмĕр|XXI]] ӗмӗрсем хушшинче Ветке тӑрӑхӗнчи халӑх йышӗн тӳпи, [[XIX ӗмӗр]]ĕн вӗҫнелле Раҫҫейри мӗнпур халӑхӑн 4,2% пулнӑскер, 0,8% таран чакнӑ.

Росстат кӑтартӑвӗсем тӑрӑх облаҫри халӑх йышӗ 1&nbsp;138&nbsp;112 ҫын шутланать. Халӑх йышлӑхӗ — 9,45 ҫын/ҫх<sup>2</sup>. Хулари халӑхăн йышлăхӗ — 78,7% ([[2002]]).

=== Пурӑнан халӑхсен йышӗ ===
[[Пĕтĕм Раççейри 2010 çулхи халăх çыравĕ|2010 ҫулхи халӑх ҫыравӗпе]] килӗшӳллӗн:

[[вырăссем]] — 1 199 691 ҫын,

[[тутарсем]] — 36 457 ҫын,

[[çармăссем]] — 29 598 ҫын,

[[удмуртсем]] — 13 639 ҫын,

[[украинсем]] — 7718 ҫын,

халӑх ятне палăртманнисем — 35 585 ҫын.

Кунта [[вырăссем]] — 91,8 %, [[марисем]] — 2,6 %, [[тутарсем]] — 2,2 %, [[удмуртсем]] — 1,4 % тата ыттисем пурăнаççĕ{{Ҫӑлкуҫсӑр}}.

== Климат ==
[[Климат]] облаçре лăпă континентлĕ. Кăрлачри вăтам температура -14°С, утăри вăтам температура +17°С; çулталăкри нӳрĕк шайĕ -  500 мм яхăн. Облаçри çĕр нӳрĕклĕ шутланать.

== Тавралăхĕ ==
Раççей Федерацин [[Хура тăпраллă тăрăхĕ|хура тăпраллă касинче]], Раççейĕн Европа пайĕн çурçĕр-тухăçĕнче вырнаçнă. Облаçĕн [[рельеф]]ĕ — сăртлă, варринче - [[Ветке Увалĕсем]], çурçĕр-тухăçĕнче - [[Тури Чулман Атăл сăртлăхĕ]], çурçĕрте - [[Çурçĕр Увалĕсем]]. Паллă шывĕсем: [[Нухрат (юханшыв)|Ветке]], [[Чулман Атăл]].

== Транспорт ==
[[Киров]] хулинче [[аэропорт]] [[Победилово]] ĕçлет. 

Киров облаçĕ витĕр чукун çулсем Раççейĕн тĕп çĕрĕсене [[Урал]]па, [[Çĕпĕр]]пе тата Инçет Тухăçпа ([[Транссиб]]), çурçĕрпе кăнтăр регионĕсене [[Киров]]-[[Котлас]] магистралĕ çыхăнтарать. Чукун çулсем 1098 çм çити тăсăлаççĕ.

Автотрассăсен тăсăлăвĕ — 9086 çм.

Шыв тĕп çулĕ [[Нухрат (юханшыв)|Нухрат]]. Шыв çулĕсен пур вăрăммăшĕ - 1800 çм.

== Промăçлăхĕ ==
=== Пысӑк савутсем ===
'''Машина тăваслăх тата металлобработка:'''
* [http://www.vmpavitec.ru/ ОАО «Вятка машина тăвакан «АВИТЕК» завочĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220315054126/https://vmpavitec.ru/ |date=2022-03-15 }}, 
* [http://www.lepse.com/ ОАО «Электромашина тăвакан «Лепсе» завочĕ] 
* [http://www.nmz.ru/ ОАО «Ново–Вятка»] 
* [http://www.molot.biz/ ОАО «Вятка-Уçланкă машина тăвакан «Молот» завочĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080709155625/http://www.molot.biz/ |date=2008-07-09 }} 
* ОАО «Кирскабель» 
* [http://www.crane.kirov.ru/ ОАО «Çу 1 ячĕллĕ Киров машзавочĕ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080712062957/http://www.crane.kirov.ru/ |date=2008-07-12 }} 
* [http://www.bhmz.ru/ ОАО «Белохолуница машина тăвакан завочĕ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080916091209/http://bhmz.ru/ |date=2008-09-16 }}, 
* ОАО «Киров станок тăвакан савучĕ».

'''Химипе нефтехими промăçлăхĕ:'''
* [[Кирово-Чепецкий химический комбинат|ОАО «Кирово-Чепецкий химический комбинат им. Б. П. Константинова»]] ([http://www.kckk.ru/ каçă] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080604041940/http://www.kckk.ru/ |date=2008-06-04 }}) 
* ОАО «Шинный комплекс «Амтел – Поволжье» 

'''Апат-çимĕç промăçлăхĕ:'''

* [http://www.beef.kirov.ru/ ОАО «Киров аш-какай комбиначĕ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081014213858/http://www.beef.kirov.ru/ |date=2008-10-14 }} 
* [http://www.slmk.ru/ ОАО «Слобода аш-какай комбиначĕ»] 
* [http://www.kirov-margarine.com/ ОАО «Киров маргарин завочĕ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081005140236/http://www.kirov-margarine.com/ |date=2008-10-05 }} 
* [http://www.milk.kirov.ru/ ЗАО «Киров сĕт-çу комбиначĕ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070528135814/http://milk.kirov.ru/ |date=2007-05-28 }} 
* ОАО «Киров кондитер-макарон комбиначĕ» 
* [http://urjum-svz.ru/ ОАО «Уржум спирт-водкă завочĕ»]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 
* [http://www.svz.ru/ ОАО «Слобода спирт-водкă завочĕ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207185234/http://www.svz.ru/ |date=2008-12-07 }} 
* УАО «Вятич».

== Ял хуҫалӑхӗ ==
2021 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗ тӗлне ялти халӑх йышĕ 272 610 ҫын шутланнӑ, Киров облаҫӗнче пурӑнакан мӗнпур халӑхӑн 22% пулать.

Ял хуҫалӑх производствинчи тавар отраçлӗнче [[выльӑх-чӗрлӗх ӗрчетесси]] малти вырӑнта тӑрать, ытларах сӗт-ҫупа аш-какай туса илессипе палӑрать. Тӗпрен ҫакнашкал ял хуҫалӑх культурисене ӳстереҫҫӗ: пӗрчӗллисем, [[ҫӗрулми]], [[йӗтӗн]] тата [[Пахчаҫимĕç|пахча-ҫимӗҫ]]. Тӗш тырӑсен хушшинче ытларах пайӗ кӗрхи ырашпа фураж культурисене пырса тивет. Ял хуҫалӑх производстви облаҫӑн апат-ҫимӗҫ хӑрушсӑрлӑхне тивӗҫтерет. Туса илнӗ выльӑх-чӗрлӗх продукцийӗн 20% таран облаҫӗн тулашне турттараҫҫӗ, тӗпрен илсен — ҫӗршывӑн ҫурҫӗр регионӗсене илсе каяҫҫӗ.

=== Выльӑх-чӗрлӗх ӗрчетесси ===
Отраçлӗн тӗп вырӑнӗнче сӗт туса илме выльӑх-чӗрлӗхӗ ӗрчетесси тӑрать. 2020 ҫулта 750 пин тонна сӗт суса илнӗ, ҫакӑ 2019 ҫулхипе танлаштарсан 104% пулать. Облаҫри ял хуҫалӑх организацисенче пĕр ӗнерен вӑтамран 7950 кг сӗт суса илнӗ. Выльӑх-чӗрлӗх тата кайӑк-кӗшӗк аш-пăщне 85 пин тонна туса илнӗ, 619 млн ҫӑмарта пуçтарса хатӗрленӗ, ҫакӑ вара иртнӗ ҫулхинчен 14% нумайрах.

2021 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне мӗнпур категориллӗ хуҫалӑхсенче 246,8 пин пуҫ мӑйракаллӑ шултра выльӑх (-0.3%) шутланнӑ, ҫав шутра 101,8 пин ӗне (+1,6%), 238,4 пин пуҫ сысна (+14,6%), 52,2 пин сурӑхпа качака (+0,1%), 2844,1 пин пуҫ кайӑк (+6,8%).

2021 ҫул хушшинче Киров облаҫӗнчи ял хуҫалӑх организацийӗсенче 733,6 пин тонна ӗне сӗчӗ туса илнӗ, ҫакӑ 2020 ҫулхипе танлаштарсан 3,4% ытларах. Ял хуҫалӑх организацийӗсенче сӗт туса илессипе облаç Раҫҫей Федерацийӗнче пиллӗккĕмӗш вырӑнта тӑрать. 2021 ҫулта ял хуҫалӑх организацийӗсенче пӗр ӗнерен 8040 килограмм сӗт суса илнӗ (2010 ҫулта – 4820, 2015 ҫулта – 6536 килограмм).

=== Ӳсентӑран тирпелесси ===
2022 ҫулта аграрисем тӗш тырӑна пысӑк калӑпӑшпа пуҫтарнӑ. 309,2 пин га тӗш тырӑпа пӑрҫа йышши культурӑсене ҫапнӑ, 825,8 пин тонна тырӑ ҫапнӑ, тухӑҫлӑхӗ гектартан 26,7 ц пулнӑ.

Пӗрчӗллӗ тата тӗш тырӑллӑ культурӑсене пӗтӗмӗшпе пухса кӗртни 2020 ҫулта 740 пин тоннӑпа танлашнӑ, тухӑҫлӑхӗ гектартан 24,7 ц пулнӑ (2019 ҫулта 730 пин тонна, тухӑҫлӑхӗ 26,1 ц/га). 299 пин гектарти тырра арманта авăртнӑ.
{| class="wikitable"
! colspan="13" |Тырӑ акнӑ лаптӑксем:
|-
!год
!1959
!1990
!1995
!2000
!2005
!2010
!2015
|-
|пин гектар
|2810
|2193,9
|1838,1
|1626,9
|1207,9
|853,0
|862,8
|}

== Каçăсем ==
* [http://karta.kirov.ru/region/ Киров облаçĕн картти] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110920104501/http://karta.kirov.ru/region/ |date=2011-09-20 }}
* [http://www.gov-vyatka.ru/ Киров облаçĕн Ертӳçлĕхĕн официаллă сайчĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051226021440/http://www.gov-vyatka.ru/ |date=2005-12-26 }}
* [http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=43 Киров облаçĕ  "Пĕтĕм Раççей" справочник-каталогра] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090510034539/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=43 |date=2009-05-10 }}
* [http://geraldika.ru/region/43/ Киров облаçĕн ялавĕпе гербĕ]
* [http://zsko.ru/ Киров облаçĕн Саккун тăвакан Пухăвĕн официаллă сайчĕ]

{{Киров облаçĕ}}
{{Атăлçи федераци тăрăхĕ}}
{{Раççей Федерацин субъекчĕсем}}
{{Киров облаçĕн историйĕ}}

[[Категори:Киров облаçĕ|*]]
[[Категори:Атăл федераци тăрăхĕ]]
[[Категори:Раççей Федерацин субъекчĕсем]]