Плутон страницӑн кодне пӑхни

{| class="infobox" style="width: 18em;"
|+ ''' Плутон''' [[File:Pluto symbol (black).svg|20px|⯓]]
|-
| colspan="2" bgcolor=000 | [[Ӳкерчĕк:Pluto in True Color - High-Res.jpg|frameless|center]]
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''[[Орбита|Орбита пахалăхĕсем]]'''
|-
| категори          
| карлик планета
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''Уçни'''
|-
| уçакан             
| [[Томбо Клайд Уильям|Клайд Томбо]]
|-
| уçнă вырăн                
| [[Флагстафф (Аризона)|Флагстафф]], [[АПШ]] 
|-
| уçнă вăхăт                 
| [[1930]] [[нарăс, 18]]
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''[[Орбита|Орбита пахалăхĕсем]]'''
|-
| style="vertical-align:top;" |[[Афели]]
| 49,31 [[астрономи виçи|а. в.]]
|-
| [[Перигели]]
| 29,667 а. в.
|-
| [[Мăн çуртĕнĕл]]
| 39,482117 а. в.
|-
| [[Орбитăри эксцентриситет]]
| 0,2488273
|-
| [[Орбитăри тапхăрĕ]]
| 
|-
| [[Сидери тапхăрĕ]]
| 90 553,02 çĕр кунĕ (247,92065 çĕр çулĕ)
|-
| [[Орбитăллă хăвăртлăхĕ]]
| 4,6691 км/ç
|-
| [[Вăтам аномали]]
| 
|-
| [[Тайăм (астрономи)|Тайăмĕ]]
| 17°,14
|-
| [[Хăпаракан çыххин долготти]]
| 110°,30347
|-
| [[Перицентр аргуменчĕ]]
| 113°,76329
|-
| [[Планета спутникĕсем|Спутниксем]]
| [[Плутон спутникĕсем|5]]
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2"| '''Физика пахалăхĕсем'''
|-
| Пысăкăш
|2374 ± 8 км
|-
| Экваторти радиусĕ
| 1187 ± 4 км<ref>{{cite journal |author=Stern, S. A., et al. |title=The Pluto system: Initial results from its exploration by New Horizons |journal=Science |date=2015 |volume=350 |issue=6258 |pages=249–352 |doi=10.1126/science.aad1815}}</ref>
|-
| Поляр радиусĕ
| 1187 ± 4 км
|-
| style="vertical-align:top;" | [[Çаврăну эллипсоичĕ|Планета пичĕн лаптăкĕ]]
| 16 647 940 км²
|-
| Хĕсĕнни
| 
|-
| style="vertical-align:top;" | [[Калăпăшĕ]]
| 7,15{{e|9}} км³
|-
| style="vertical-align:top;" | [[Йывăрăшĕ]]
| (1,305 ± 0,007){{e|22}} кг
|-
| Вăтам [[тачăлăх]]ĕ
| 2
|-
| Экваторти йывăрăш вăйĕ
| 0,62 м/ç² (0,062 [[ирĕклĕ ӳкнин хăвăртланăвĕ|''g'']])
|-
| [[Космосри иккĕмĕш хăвăртлăхĕ]]
| 1,2 км/c
|-
| Сидерлĕ çаврăнăвăн тапхăрĕ
| −6,387 çĕр кунĕ
|-
| [[Çаврăну хăвăртлăхĕ|Экваторти çаврăнун йĕрлĕ хăвăртлăхĕ]]
| 47,6 км/ç{{кĕнеке|автор=Michael E. Bakich|пуçелĕк=The Cambridge Planetary Handbook|издательство=[[Cambridge University Press]]| çул = 2000 | страницы = 298 |каçă = https://books.google.com/books?id=PE99nOKjbXAC&pg=PA298}}
|-
| [[Планетăн çаврăну тĕнĕлĕн тайăмĕ|Çаврăну тĕнĕлĕ эклиптика тайăмĕ]]
| 119,591 ± 0,014°</><ref>Оценка основана на ориентации орбиты Харона, которая предполагается равной ориентации оси вращения Плутона ввиду [[приливное взаимодействие|приливного взаимодействия]]</ref>.
|-
| style="vertical-align:top;" | çурçĕр полюсĕнче [[Тӳррĕн хăпарни]]
| 132°,993{{статья |автор=B.A. Archinal, M.F. A'Hearn, E. Bowell et al. |пуçелĕк=Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009 |кăларăм = Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy |том=109|выпуск=2| çул = 2011}}
|-
| Тайăнни
| −6°,163
|-
| [[Альбедо]]
| 0,4—0,6
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" |'''Планета питĕңчи температура'''
|-
| Чи сивĕ
|  40 [[Кельвин|К]]
|-
| Вăтам
| 45 К:<ref>[https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Pluto&Display=Facts NASA - Solar System Exploration - Pluto: Facts & Figures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150319115917/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Pluto&Display=Facts |date=2015-03-19 }}</ref>
|-
| Чи вĕри
|  50 К 
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''[[Атмосфера|атмосфера]] йышĕ'''
|-
| Планета питĕнчи пусăм
| 1,5 [[Паскаль (виçев виçи)|Па]]|-
|}

'''Плутон''' (символĕсем: [[File:Pluto symbol (large orb, fixed width).svg|16px|⯓]]<ref>{{cite web |url= https://www.jpl.nasa.gov/infographics/what-is-a-dwarf-planet |author= JPL/NASA |date= 2015-04-22  |website= Jet Propulsion Laboratory |title= What is a Dwarf Planet? |access-date= 2022-01-19}}</ref> тата [[File:Pluto monogram (fixed width).svg|16px|♇]]<ref>{{cite book |editor=John Lewis |date=2004 |title=Physics and chemistry of the solar system |edition= 2 |page=64 |publisher=Elsevier}}</ref>) — [[Хĕвел системи]]нчи [[Эрида]] хыççăн чи пысăк карликла планета<ref name=Hand_2015>[http://news.sciencemag.org/space/2015/07/pluto-confirmed-largest-object-kuiper-belt Pluto confirmed as largest object in Kuiper belt] {{Webarchive|url=https://archive.today/20151122100921/http://news.sciencemag.org/space/2015/07/pluto-confirmed-largest-object-kuiper-belt |date=2015-11-22 }}</ref>, <ref name=membrana_2010>{{cite web|url=http://www.membrana.ru/particle/903|title=Редкое затмение поссорило Плутон с плутоидом|publisher=Мембрана|date=2010-11-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vXFAv2H|archivedate=2012-01-24}}</ref><ref>[http://old.computerra.ru/science/409574/ Компьютерра: Недопланета]</ref>. Маларах планета шутне кĕртнĕ, халь Койпер таврашĕнчи карликла планета шутланать<ref name=Hand_2015/>.. [[1930]]-мĕш çулхи нарăсăн 18-мĕшĕнче  [[Флагстафф (Аризона)|Флагстафф]], [[США]] [[Томбо Клайд Уильям|Клайд Томбо]]  уçнă. Курăнакан çăлтăр виçи - 13,65 таран.
[[Ӳкерчĕк:Venetia phair.jpg|мини|слева|Венеция Берни — планетăна «Плутон» ятне панă хĕрача]]
Плутона тата 1978-мĕш çулта уçнă ун чи пысăк спутникне [[Харон (спутник)|Харона]], час-часах [[йĕкĕр планета]] тесе калаççĕ, мĕншен тесен их системин [[барицентр]]ĕ икĕ объектан та тулашĕнче выртать<ref>
{{статья |автор = C. B. Olkin, L. H. Wasserman, O. G. Franz. |пуçелĕк = The mass ratio of Charon to Pluto from Hubble Space Telescope astrometry with the fine guidance sensors | каçă = http://www.as.utexas.edu/~fritz/astrometry/Papers_in_pdf/{Olk03}PlutoCharon.pdf  |кăларăм = Icarus|volume=164 | номер = 1 | çул = 2003 |pages=254—259 |doi=10.1016/S0019-1035(03)00136-2 |bibcode=2003Icar..164..254O }}</ref>.

==Спутникĕсем==
[[Ӳкерчĕк:Pluto’s four small moons-ru.tiff|мини|слева|Спутникĕсем]]

*Харон<ref>[http://www.iau.org/public/pluto/ Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System] — МАС.</ref> <ref>{{cite web | author = O. Gingerich. | title = The Path to Defining Planets | url = http://astro.cas.cz/nuncius/nsiii_03.pdf | date = 2006 | accessdate  = 2015-12-05 | description = Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics and IAU EC "Planet Definition" Committee chair | archiveurl  = https://www.webcitation.org/615U8Fq8P | archivedate = 2011-08-21 }}</ref>.
* 2005-мĕш çулта уçнă [[Никта (спутник)|Никта]] тата [[Гидра (спутник)|Гидра]];
* 2011-мĕш çулта уçнă [[Кербер (спутник)|Кербер]]<ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/pluto-moon.html|title=NASA’s Hubble Discovers Another Moon Around Pluto|date=20 июля 2011|publisher=NASA|lang=en|accessdate=2015-12-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/615U9piVT|archivedate=2011-08-21}}</ref><ref>{{cite web | url = http://lenta.ru/news/2011/07/20/pluto|title=«Хаббл» случайно нашел новый спутник Плутона|date=20 июля 2011|publisher=Lenta.ru|accessdate=2015-12-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/615U8p084|archivedate=2011-08-21}}</ref>;
* 2012-мĕш çулта уçнă  [[Стикс (спутник)|Стикс]]<ref>{{cite web|title=Hubble Discovers a Fifth Moon Orbiting Pluto (News Release STScI-2012-32) |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2012/32 |accessdate=2015-12-05 |publisher=HubbleSite NewsCenter |date=11 July 2012|archiveurl=https://www.webcitation.org/6X4J8OZWe|archivedate=2015-03-16}}</ref>.

Плутона асăнса  [[плутони]] хими элементне ят панă<ref>{{кĕнеке| пай = Плутоний|пуçелĕк=Серебро—Нильсборий и далее | каçă = https://books.google.com/books?id=BJzFQwAACAAJ | яваплă = Ред.: И. В. Петрянов-Соколов|кăларăм = 3-е изд | вырăн = М. | издательство = Наука | çул = 1983 | том = 2 | сери = Популярная библиотека химических элементов|страниц=570|тираж=50000}}</ref>.

== Орбита тата çаврăнавĕ ==
[[Ӳкерчĕк:TheKuiperBelt Orbits Pluto Neptune2-ru.svg|мини|слева]]
[[Ӳкерчĕк:Pluto Orbit Top View.gif|мини|слева|Плутонпа пысăк планетăсем çăврăнни: эклиптикăн Çурçĕрĕнчен пăхсан]]
[[Ӳкерчĕк:Plutoorbit1.5sideview.gif|мини|слева|Çавах, эклиптика тӳремçинчен пăхсан]]
[[Ӳкерчĕк:Pluto and Netune orbit ru1.gif|мини|слева|Плутон (хĕрлĕ) тата Нептун (кăвак) орбитисем çÿрçĕртен пăхсан. Плутон хутран-ситрен Хĕвел патне Нептунран çывăхрах пулать. Орбитăн тТĕтĕмлетнĕ вырăнĕ Плутонăн орбити эклиптикăран аяларах вырăнне кăтартать. 2006-мĕш çулхи ака уйăхĕнчи тăрăмне кăтартнă]]

== Çав. пекех ==
*[[Плутони]] 
*[[Плутон (халаплăх)]]

== Литература ==
* {{кĕнеке |автор = Антони Уайт |пуçелĕк = Планета Плутон |оригинал = The planet Pluto |яваплă = А. Уайт; Пер. с англ. Л. А. Исакович; Под ред. [[Брумберг Виктор Александрович|В. А. Брумберга]] |çул = 1983 |издательство=[[Мир (издательство)|Мир]] | вырăн = М. каçă = http://12apr.su/books/item/f00/s00/z0000027/index.shtml |страниц=125 |тираж=30000 |ref=Уайт}}
* {{кĕнеке | автор = Гребенников Е. А., Рябов Ю. А. |пай = Открытие Плутона |пуçелĕк = Поиски и открытия планет |каçă = http://12apr.su/books/item/f00/s00/z0000017/index.shtml |кăларăм = 2-е изд., перераб. и доп |вырăн = М. |издательство = Наука |çул = 1984 |страницы = 153—164 |страниц = 224 |сери = Главная редакция физико-математической литературы
|тираж = 100000}}
* {{кĕнеке |автор=K. Croswell. |пуçелĕк =Planet Quest: The Epic Discovery of Alien Solar Systems | каçă = https://archive.org/details/planetquestepicd0000cros |издательство=The Free Press |çул=1997 |isbn=978-0684832524 |ref=Croswell }}
* {{статья |автор = [[Бурба Георгий Александрович|Георгий Бурба]]|пуçелĕк = Предводитель холодных миров |каçă = http://vokrugsveta.ru/vs/article/1924 |кăларăм = «[[Вокруг света]]» |çул=2006 |номер=1 (2784) |страницы=66—76 }}
* {{статья |автор = Георгий Бурба. |пуçелĕк =Ледяные сателлиты Солнца |каçă = http://vokrugsveta.ru/vs/article/2244 |кăларăм = «[[Вокруг света]]»
|çул = 2006 |номер = 2 (2785)}}

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* [https://theskylive.com/pluto-info Текущие данные о положении Плутона]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210423093857/https://theskylive.com/pluto-info |date=2021-04-23 }} The sky live.
* [http://www.astronet.ru/db/search.html?words=%CF%EB%F3%F2%EE%ED&where=text Статьи о Плутоне] на сайте [[Astronet]]
* [http://astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=9 Обзор Плутона]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080917033814/http://astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=9 |date=2008-09-17 }} на сайте [[Astrolab]]
* {{cite web |url = https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Pluto |title = Pluto: Overview |publisher = NASA Official |lang = en |accessdate = 2015-05-07 |archiveurl = https://www.webcitation.org/69kxUVU4Y?url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Pluto |archivedate = 2012-08-08 |deadlink = yes }}
* {{cite web |url=http://www.johnstonsarchive.net/astro/astmoons/am-pluto.html |title=(134340) Pluto, Charon, Nix, Hydra, Kerberos, and Styx |publisher=Johnstonsarchive.net |lang=en |access-date=2015-07-14 |archive-date=2019-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190803154131/http://www.johnstonsarchive.net/astro/astmoons/am-pluto.html |deadlink=no }}
* {{cite web |url = http://www.swri.org/9what/releases/2005/pluto.htm |title = Southwest Research Institute |lang = en |accessdate = 2012-11-11  |description = сообщение о теории происхождения Харона в результате столкновения |archiveurl  = https://www.webcitation.org/6C5zKvNeu?url=http://www.swri.org/9what/releases/2005/pluto.htm |archivedate = 2012-11-11 |deadlink    = yes}}
* [https://ria.ru/science/20170121/1486146453.html За гранью карты космоса: что ожидает зонд New Horizons после Плутона]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170125065154/https://ria.ru/science/20170121/1486146453.html |date=2017-01-25 }} // [[РИА Новости]], 21.01.2017

{{Хĕвел системи}}

[[Категори:Планетăсем тата спутниксем, алфавитпа]]
[[Категори:1930-мĕш çулта уçнă астрономи объекчĕсем]]
[[Категори:Плутино]]
[[Категори:Плутон]]
[[Категори:Карлик планетăсем]]
[[Категори:Транснептун объектсем]]
[[Категори:Плутоидсем]]