Чăлха

Чăлха

Нуски

Çурма чăлха

Чăлха — урана тăхăнмалли çипуç. Кĕске чăлхана нуски, чĕркуççи тараннине çурма чăлха (гольфы) теççĕ.

Текстильрен тĕртсе тăваççĕ. Ӗлĕкрех хĕрарăмсем пекех, арçынсем те тăхăнса çӳренĕ. Хальхи тум йĕркипе — хĕрарăм тумтирĕн япали. Чăлха ураран шуçса анса каясран ăна ятарлă пиçиххи çине çыхнă. Çак йăлана чысласа Çыхă орденĕ йĕркеленнĕ. Халĕ хĕрарăм чăлхи çийĕн эластик (резинкă) тĕртсе кĕртеççĕ. Çаплах чăлха ятарлă тата хӳтĕлев тĕсĕллĕ тумтирсен шутне (хими, биологи хӳтлĕхĕ тата урăххи те) кĕрет.

Истори

«Чăлха» сăмах ĕлĕк чăваш чĕлхинчен вырăс чĕлхине кĕнĕ те, унта «чулки» пулса тăнă. Филологи ăславĕсен докторĕ И. Г. Добродомов прахвиссăр çырнинчен:

Чăн-чăн тексчĕ (выр.)  

Русское слово чулок тоже было заимствовано из булгарского, когда оно там звучало еще как чулкá с ударением на конечном слоге. Чулки всегда составляют пару, а в древнерусском было специальное двойственное число, грамматически выраженное у слов мужского рода с помощью ударного окончания -á (ср. названия парных предметов глазá, бокá, берегá, которые с исчезновением двойственного числа стали пониматься как множественное). Булгарское название парного предмета чулкá древние русские поняли как двойственное число и сделали от него единственное — чулок и множественное — чулки. Хотя грамматически древнечувашское слово в русском языке изменилось довольно сильно, но зато в нем лучше, чем в современном чувашском, сохранилось старинное звучание этого слова: ср. современное чувашское чǎлха, где древнее у изменилось в звук ǎ, произносимый близко к русскому безударному а в словах травяной, рыбка, а звук к превратился в х. Такие древние чувашские заимствования в русском языке дают ценный материал по истории звуков чувашского языка.

<Куçару: >

Каçăсем

• vintage чăлхисем Архивленĕ 12 Авӑн уйӑхӗн 2013 çулта.
• 1900-1910 çулсенчи арçынсен ,хĕрарăмсен тата ачасен чăлхисем Архивленĕ 31 Кӑрлач уйӑхӗн 2009 çулта.
• 1910-1920 çулсенчи пурçăн чăлхисем Архивленĕ 18 Раштав уйӑхӗн 2008 çулта.