Чарли Чаплин

Ча́рли Ча́плин (Чарльз Спенсер Чаплин акăл. Charles Spencer Chaplin; ака, 16 1889 — раштав, 25 1977) — акăлчан киноартисчĕ, сценарист, композитор тата режиссёр, синематографăн тем тĕрлĕ ăсти, тĕнчери кино чаплă сăнарне — Чарли çапкаланчăк ӳнер сăнарне тăваканĕ. Унăн пиччĕшĕ — Сидни Чаплин. Америка Киноакадеми парнине икĕ хут (1929, 1972) тивĕç пулнă.

Кун-çулĕ

Чарли Чаплин 1889 çулхи ака, 16 Лондонра, мюзик-холл артисчĕсен çемйинче çуралнă.

Чарли çуралсанах ашшĕпе амăшĕ уйрăлаççĕ; ачисем амăш —Ханна Хэрриетт Хилл — çумне юлаççĕ, вăл варьеттере ĕçлет. Темиçе çултан унăн сасси çĕтет, 1896 çулта сценăна хăварать. Сидпа Чарли чухăн та тăлăх ача-пăча шкулĕнче веренеççĕ.

Чарли пĕрремĕш хут сценăри пултарулăхне 1894 çулта кăтартать, ун чух вăл пиллĕк çулта çеç пулнă. 1898 çул вĕçĕнче вăл «Саккăр ланкашир каччи» ачасен ташă ушкăнне хутшăнать. Каярах ăна тиркевçĕсем Чаплин фильмĕсене «фильм-балет» тесе палăртаççĕ. 1900 çулхи раштава «Ланкашир каччисем» «Золушка» пантомимине кăтартаççĕ; Чаплин кушак тумĕпе куракансене кулăштарать. 1901 çулхи çуркунне Чаплин «Ланкашир каччисен» уйрăлса тухать. 1901 çулхи çу, 9 Чаплинăн 37 çулхи ашшĕ вилет. Чарли шкула сиктерсе çӳрет, хаçат суткалать, типографире те, тухтăра пулăшса та ĕçлет, анчах пĕчĕк пулнипе ниçта та ăна чылай вăхăт тытмаççĕ.

1903 çулта (14 çул ӳсĕмĕнче) театрта пĕрмайхи ĕçе тупать, «Шерлок Холмс» пьесинче Билли хушу ача рольне хевтелет. Çакăн чух Чаплин вулама та пĕлмен. Текста вĕренме Сидни пиччĕшĕ пулăшать.

Темиçе çул хушши Чарли çаплах варьетере те вылять. 16 çултанпа пĕрмаях сĕрме купăса кунне 4—16 сехет хушши сĕрет, театр дирижёрĕнчен, унăн юлташĕсенчен урок илет.

1908 çулхи нарăс, 21 Фред Карно театăрĕнче артиста вырнаçать, часах пьесăсенче кирлĕ артистсенчен пĕри пулса тăрать, мюзик-холлсем вали скетчсемпе пантомимăсем хатĕрлет, вĕсенчен чылайăшне каярах кинора чĕртет.

Карно ушкăнĕпе Чаплин 1910, авăн —1912, çĕртме вăхăтĕнче АПШ-ра гастрольре ĕçлет. 1912 çулта вăл пиллĕк уйăхлăха Англие таврăнать, 1912, юпа, 2 Карно ушкăнĕпе АПШ-на каять те унтах юлать. Унăн пултарулăхне кинопродюсер Мак Сеннет асăрхать. Ăна Чарли вылявĕ килĕшет, вара вăл артиста хăйĕн «Кистоун Филм» (Keystone Film) студине чĕнет. 1913 çулхи авăн, 23 Чаплин «Кистоун Филм» студипе ĕç хучĕ çырса ал пусать, эрнине $150 шалупа килĕшет.

Чарли хĕрарăмĕсем

Хетти Келли

Эдна Первиэнс

Милдред Харрис

Лита Грей

Полетт Годдар

Уна О’Нил

Фильмографи

Вуламалли

Чаплин Ч. С. Моя биография. Акăлчанран З. Гинзбург куçарнă. — М.: «Вагриус», 2000. — 520 с. ISBN 5-264-00127-8.
Кукаркин А. В. Чарли Чаплин. 2-е изд., дораб. и доп. — М.: «Искусство», 1988. — 287 с.
Садуль Ж. Чарли Чаплин. Франци челхинчен куçарнă. — М.: «Искусство», 1981. — 209 с.

Каçăсем

Чарли Чаплин çинчен 2008 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 1-мӗшӗнче архивланӑ.
Чарли Чаплин: вырăсла 2012 ҫулхи Ака уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
Чарли Чаплин çинчен www.levsha.by çинче 2012 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
"Чарли Чаплин: Тĕнче гражданинĕ" 2009 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 11-мӗшӗнче архивланӑ.
Чарльз Чаплин, "Ӗмĕрли" кĕвĕ, кинофильм "Рампа йалкăшĕ". "СКАЗ"квартет концерчĕ, çырса илни
Чарльз Спенсер Чаплин режиссерăн кун-çулĕ, фильмографийĕ 2005 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 31-мӗшӗнче архивланӑ.
Британи Кино Институчĕ. Кун-çулĕ, фотографисем, постерсем, документсем, фильмографи 2020 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ.