Чукун çул страницӑн кодне пӑхни

[[Ӳкерчĕк:Tren a las nubes cruzando Viaducto la Polvorilla.jpg|right|thumb|250px|Чукун çул]]
[[Чукун çул транспорчĕ]] - [[пассажир|пассажирсене]] тата тиевсене [[рельс|рельсран]] тунă çулсем тăрăх туртса çӳрекен транспорт тĕсĕ.

== Чукун çул ==
Чукун çул тени çĕр (е [[кĕпер]], [[тоннель]], [[эстакада]]) çине рельссем хурса транспорта çӳреме юрăхлă çула пĕлтĕрет. Чукун çул пĕр е юнашар вырнаçтарнă темиçе çулран тытăнса тăрать.

2006-мĕш çул тĕлне Раççейри чукун çулсен тăршшĕ 85100 км, трамвай çулĕсен - 2800 км, метрополитенăн - 440 км пулнă.

== Истори==
[[Ӳкерчĕк:4141 Kinchley Lane.jpg|right|thumb|250px|[[Паровоз GWR 5101|GWR 5101]] пăравус туртса пыракан ретро-пуйăс Great Central Railway чукун çулĕ çинче]]
[[Ӳкерчĕк:Železnica.JPG|thumb|250px|[[Тепловус]] (сулахайра) тата [[электровус]] (сылтăмра).]]
Чукун çулсене [[XIX ĕмĕр]] пуçламăшĕнче [[Англи|Англире]], [[Бельги|Бельгинче]] тата [[Франци|Францинче]] тума тытăннă.

10&nbsp;000 км вăрăмрах чукун çуллă çĕршывсем:

{| class="standard sortable"
!№!!Çĕршыв!!Чукун çул тăршшĕ (км)!!Тачăлăхĕ
|-
|&nbsp;||{{Çĕр ялавĕ}}Пĕтĕм тĕнче||align="right"|1 134 429||
|-
|align="right"|1||{{АПШ ялавĕ}}||align="right"|226 427||align="right"|23,79
|-
|align="right"|2||{{Раççей ялавĕ}}||align="right"|87 157||align="right"|5,10
|-
|align="right"|3||{{Китай ялавĕ}}||align="right"|77 834||align="right"|8,11
|-
|align="right"|4||{{Инди ялавĕ}}||align="right"|63 327||align="right"|19,26
|-
|align="right"|5||{{Канада ялавĕ}}||align="right"|46 688||align="right"|4,68
|-
|align="right"|6||{{Германи ялавĕ}}||align="right"|41 896||align="right"|117,35
|-
|align="right"|7||{{Австрали ялавĕ}}||align="right"|37 855
|-
|align="right"|8||{{Аргентина ялавĕ}}||align="right"|31 409
|-
|align="right"|9||{{Франци ялавĕ}}||align="right"|29 213||align="right"|53,40
|-
|align="right"|10||{{Бразили ялавĕ}}||align="right"|28 857
|-
|align="right"|11||{{Япони ялавĕ}}||align="right"|23 506||align="right"|62,21
|-
|align="right"|12||{{Польша ялавĕ}}||align="right"|22 314||align="right"|71,36
|-
|align="right"|13||{{Украина ялавĕ}}||align="right"|21 655||align="right"|35,87
|-
|align="right"|14||{{КАР ялавĕ}}||align="right"|20 872
|-
|align="right"|15||{{Итали ялавĕ}}||align="right"|19 729||align="right"|65,49
|-
|align="right"|16||{{Мексика ялавĕ}}||align="right"|17 516||align="right"|8,88
|-
|align="right"|17||{{Аслă Британи ялавĕ}}||align="right"|16 454||align="right"|67,21
|-
|align="right"|18||{{Испани ялавĕ}}||align="right"|15 288||align="right"|30,74
|-
|align="right"|19||{{Казахстан ялавĕ}}||align="right"|13 700
|-
|align="right"|20||{{Швеци ялавĕ}}||align="right"|11 633||align="right"|25,85
|-
|align="right"|21||{{Румыни ялавĕ}}||align="right"|10 788||align="right"|45,42
|}

<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2121rank.html CIA World Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181124012056/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2121rank.html |date=2018-11-24 }}</ref>.

== Ытти çĕр-шывсемпе çыхăнман чукун çул системисем ==
* [[Австрали]]
* [[Гайана]]
* [[Израиль]]{{нет АИ|20|01|2011}}
* [[Индонези]]
* [[Куба]]
* [[Мадагаскар]]
* [[Мьянма]]
* [[Çĕнĕ Зеланди]]
* [[Панама]]
* [[Суринам]]
* [[Тайвань]]
* [[Фиджи]]
* [[Филиппинсем]]
* [[ЦАР]]
* [[Шри-Ланка]]
* [[Ямайка]]
* [[Япони]]

== Чукунçулсăр патшалăхсем ==
* [[Антигуа тата Барбадуа]]
* [[Афганистан]]
* [[Багам утравĕсем]]
* [[Барбадос]]
* [[Бахрейн]]
* [[Белиз]]
* [[Буркина-Фасо]]
* [[Бурунди]]
* [[Бутан]]
* [[Вануату]]
* [[Гвиней-Бисау]]
* [[Гренада]]
* [[Доминика]]
* [[Хĕвеланăç Сахара]]
* [[Исланди]]
* [[Йемен]]
* [[Кабо-Верде]]
* [[Катар]]
* [[Кипр (утрав)|Кипр]]
* [[Кирибати]]
* [[Комор утравĕсем]]
* [[Лесото]]
* [[Ливи]]
* [[Маврикий]]
* [[Мальдив утравĕсем]]
* [[Мальта]]
* [[Мартиника]]
* [[Маршалл утравĕсем]]
* [[Микронези]]
* [[Папуа Çĕнĕ Гвиней]]
* [[Руанда]]
* [[Самоа]]
* [[Сан-Томе тата Принсипи]]
* [[Сейшел утравĕсем]]
* [[Сент-Винсент тата Гренадинсем]]
* [[Сент-Китс тата Невис]]
* [[Сент-Люси]]
* [[Тимор]]
* [[Тонга]]
* [[Тринидад тата Тобаго]]
* [[Тувалу]]
* [[Палау]]
* [[Чад]]
* [[Экваторти Гвиней]].

<gallery>
Ӳкерчĕк:Claude Monet 003.jpg|[[Парис|Парисри]] [[Сен-Лазар вокзалĕ]] 
Ӳкерчĕк:Claude Monet 004.jpg|[[Парис|Парисри]] [[Сен-Лазар вокзалĕ]]  
Ӳкерчĕк:Lebensgeschichte einer Lokomotive - Lokomotivbau - Paul Friedrich Meyerheim - Deutsches Technikmuseum - cropped-4813.jpg|
Ӳкерчĕк:Vista Ponte2 Vincent van Gogh.jpg|Ван Гог
Ӳкерчĕк:Konstantin Apollonowitsch Sawizkij 001.jpg|[[Савицкий Константин]]. Чукун çула майлани
Ӳкерчĕк:George Inness 003.jpg| [[Иннесс Джордж]]. «Лакванна айлăмĕ» 
</gallery>

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
{{commons|Railroad}}

* [http://www.allrailways.ru/ Чукун çул транспорчĕн кун-çулĕ]
* [http://www.bagat.eu/ Чукун çул куçарăвĕсен схеми]
* [http://railgo.ru/ Тĕнчери Чукун çулсен порталĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101226052605/http://railgo.ru/ |date=2010-12-26 }}
* [https://archive.is/20121210190428/http://parovoz.com/spravka/gauges-ru.php «Паровоз ИС». Раççей чукун çул порталĕ]*
* [http://www.css-rzd.ru/zdm/ «Железные дороги мира» журналăн электронла версийĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071009004047/http://www.css-rzd.ru/zdm/ |date=2007-10-09 }}
* [http://www.css-rzd.ru/vestnik-vniizht/ «Вестник ВНИИЖТ» журналăн электронла версийĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071006231220/http://www.css-rzd.ru/vestnik-vniizht/ |date=2007-10-06 }}
* [http://railway-publish.com/li_arhive.html Журнал «Локомотив»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100222063748/http://railway-publish.com/li_arhive.html |date=2010-02-22 }}, [http://railway-publish.com/vp_arhive.html Журнал «Вагонный парк»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110816165034/http://railway-publish.com/vp_arhive.html |date=2011-08-16 }}
* [http://ppjournal.ru/topprikl/211-top-trains Тĕнчери Чукун çулсен чи кăсăк маршручĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110421033724/http://ppjournal.ru/topprikl/211-top-trains |date=2011-04-21 }}
* [http://www.forbes.ru/stil-zhizni-slideshow/puteshestviya/54724-railway/slide/1 Планетăн 10 капăр чукун çул маршручĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203025735/http://www.forbes.ru/stil-zhizni-slideshow/puteshestviya/54724-railway/slide/1 |date=2014-02-03 }}
* [http://www.alaf.int.ar ''Латин Американ хурçă магистралĕсен ассоциацийĕ'' (испанла тата португалла)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101210211117/http://www.alaf.int.ar/ |date=2010-12-10 }}

{{Пĕрлĕх транспорчĕ}}

{{Тулаш каçăсем}}

[[Категори:Чукун çул инфраструктури]]
[[Категори:Чукун çул транспорчĕ]]