Ыйту
Ыйту-шухӑш форми, тӗпрен илсен, мӗн те пулин ыйтас е интереслӗ информаци илес тесен калакан сӗнӳпе е ҫырупа палӑртакан форма.
Вырӑс чӗлхинче ыйтӑва калаҫҫӗ пулсан ыйтуллӑ интонаципе усӑ кураҫҫӗ, ҫыраҫҫӗ пулсан, юлашкинчен ыйту палли лартаҫҫӗ тата/е ыйтуллӑ пайсемпе усӑ кураҫҫӗ: ли, ҫук... мӗн-и, мӗн-и, мӗн-и, мӗн-и, чӑнах-и, тӗрӗс мар-и, ҫапла-и, тӗрӗс мар-и; местоименири ыйтуллӑ сӑмахсем: кам, кам, мӗнле, кам, кам, ӑҫта, ӑҫта, ӑҫта, мӗншӗн, мӗншӗн, мӗн чухлӗ, мӗн чухлӗ. Ҫак укҫа-тенкӗ пулӑшнипе ыйтман кирек мӗнле сӗнӳ те ыйту е тепӗр хут ыйтма пултарать. Ыйту паракан ыйту яланах ответ кӗтет. Уйрӑмлӑх вӑл-ответ кирлӗ мар риториллӗ ыйту.
Виҫӗ тӗп ыйту пур: уҫӑмлӑ ыйтусем, хупӑ ыйтусем тата ответсен шкалипе ҫыхӑннӑ ыйтусем. Час-часах анкетӑсемпе, ыйтусемпе усӑ кураҫҫӗ.[1]
Ыйту, тилмĕрӳ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Ыйту -çынна мĕнле те пулин ĕçе тума е ĕмĕте пурнăçлама чĕнсе ыйтни.
Тăтăшах ыйтусем
- калуллă
- ыйтуллă
- кăшкăруллă сенӳсенчен пулса тăма пултараççĕ.
Тилмĕрӳ схеми[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Калаканни → Итлекенни.
Ыйтăвăн ăнлавĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Манăн сан пата ыйту, тилмĕрӳ пур, унăн тĕллевĕ манăн кăмăл туртăмне е ĕмĕте пурнăçлани е аван е аван мар ĕçе туса пани.
Ыйту вăл пуплевĕн ĕçĕ, çавăнпа та темиçе компонентран тытăнса тăрать: яраканни – текст –илекенни.
Адресатпа адресантăн темиçе паллă пур. Вĕсем патне çыннăн арлахĕ, çул ӳсĕмĕ, пĕлӳлĕхĕ, пурнăçра кам пулни тата миçе çул е кун паллашнăранпа, официаллă е официаллă мар вырăнта пулса иртни кĕрет.
Ыйтусен тĕрлĕ жанрĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Ыйтусем тĕрлĕ жанрсемпе уйрăлса тăраççĕ:
- ыйту
- тилмéрӳ
- хушу.
Вĕсен пĕрлешĕвĕ те пулма пултарать.
Ыйтăва итлекенни тĕрлĕ çын пулма пултарать: çын, Турă, выльăх- чĕрлĕх, калаканĕ хăй тата ытти те.
Ыйту пĕр е темиçе сăмахран е сенӳрен тытăнса тăма пултарать. Тилмĕрӳ стилĕсем те тĕрлĕрен пулаççĕ. Ыйту монологра, диалогра, е полилогра пурнăçланать.
Ыйту, тилмĕрӳ ăнăçлă пуласси тĕрлĕ майсенчен килет: ырă кăмăл, çемçе сасă, этикетпа усă курни, мĕншĕн тесен тилмĕрӳ тăтăшах этикетра тĕл пулать.
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Язык, коммуникация и социальная среда. Воронеж: ВГУ, 2006. С.165-170
- Жукова М.Т. Культурно-языковые реалии как объект исследования / М.Т.Жукова // Социокультурные проблемы перевода: Сборник научн.трудов. – Вып.5. – Воронеж, ВГУ, 2002. – С.55-58.
- Падучева Е.В. Высказывание и его соотнесенность с действительностью. М., 1985
- Арутюнова Н.Д. Речевой акт // Лингвистический энциклопедический словарь. - М.: Сов. Энциклопедия, 1990.