Ыйхă

Ку ăнлава Тĕлĕк тенипе пăтраштармалла мар

Ку ăнлава Ăйхă тенипе пăтраштармалла мар

Çывăракан хĕрача

Çывăракан йытă

Ыйхă — физиологилле тăрăм.

Ыйхă — вӑхӑтран вӑхӑта физиологи лару-тӑрӑвӗ, сыхӑ тӑрасси хирӗҫле пулса тӑнӑ, ҫакӑ таврари тӗнче ҫине, сӗтпе ӳстерекен, вӗҫен кайӑксем, пулӑсем тата ытти ытти чӗрчунсем, ҫав шутра хурт-кӑпшанкӑсем ҫине витӗм кӳрсе тӑнӑ.

Унсӑр пуҫне, "ыйхӑ" сӑмаха "пирӗн эрӑри т.фазан хушшинче йӗркеленекен сӑнарсен (фазансен хӑвӑрт ыйхӑ") йӗрки теҫҫӗ, ҫав сӑнарсене ҫын асра тытма пултарать, тӗлӗк вӑл.

Яланхи ыйхӑ ыттисенчен уйрӑлса тӑрать: чӗрчунсен — анабио тата гипнотизм ыйхинчен, кумаран, тӑнран кайнинчен, летарги ыйхинчен.

Ҫывӑрас умӗнхи ыйхӑ-ҫывӑрас умӗн ыйхӑ вӑраннипе вӗҫленет.

Ыйхӑ — ҫывӑракан ҫынна (шухӑшланипе тата сӗтпе ӳстерекен ытти хӑш-пӗр япаласене те) ӑсра сӑнарсем (куракансем, хӑлха илтекенсем, тактикӑллӑ тата тутлӑ шӑршӑллӑ) субъективлӑ ӗҫ.

Тӗлӗк историйӗ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Унччен тӗлӗк теорийӗсем нумай пулнӑ, вӗсем ҫутҫанталӑка, физиологине тата медицинӑна аталантарнӑ май йӗркеленнӗ. "Наукӑна тӗлӗкри" историре М.М. Манассина (1843-1903) тӗпчевӗсем, И. Р. Турханов физиологӑн вӗренекенӗсем пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулчӗҫ. 1870-мӗш ҫулта вӑл анкартинчи организмшӑн ыйхӑ пӗлтерӗшне вӗреннӗ те организмшӑн ыйхӑ апатран кирлӗрех тесе пӗтӗмлетӳ тунӑ. И.П. Павлов тӗлӗкӗн наука теорине пуҫ миминче пуҫ миминче хускану тата пӑтрану уйрӑм нервисем пулнине кӑтартса панӑ.

Тӗлӗкӗн ҫутҫанталӑкӗ ҫинчен ХАЛЬХИ представленисене ПУҪ мимин биоэлектрика активлӑхне (электроэнцефалограмма, ЭЭГ), шӑши (электромиограмма, ЭМГ) тата глаз (электроокулограмма, ЭГ) регистрациленӗ хыҫҫӑн XX ӗмӗрӗн иккӗмӗш ҫурринче йӗркеленнӗ. Ку енӗпе пысӑк ҫитӗнӳсем тунӑ: 1950-мӗш ҫ. Н.Клейман, У. Демент (АПШ) тата М. Жуве (Франци) "парадокс ыйхин"пулӑмӗсем.

Ыйӑхӑн физиологи уйрӑмлӑхӗсӗр пуҫне, унӑн психологи уйрӑмлӑхӗсене тӗпчеҫҫӗ. Ҫавна валли ыйхӑ пахалӑхне субъективлӑ хакламалли меслетсем пур, вӗсем шутне, сӑмахран, ҫакӑн пек ыйтусем кӗреҫҫӗ: ыйхӑсӑр ирттернӗ чухне ыйхӑ пахалӑхне хаклама ч.Морин туса хатӗрленӗ ыйхӑ индексӗ; Глазго ҫывӑрас умӗн шухӑшсене тытса тӑмалли к. Харви тата к. Эспи туса хатӗрленӗ, вӑрах инсменире ҫывӑрса кайма чӑрмантаракан ыйхӑ умӗн к. Харви тата к. Эспи.

Ҫӗнӗ вӗренӳ енӗпе генсем, урӑхла каласан, ыйхӑпа ҫыхӑннӑ ӗҫсем, ӗҫлеҫҫӗ. Сӑмахран, 2017 ҫулхи апрель уйӑхӗнче Вашингтон штатӗнчи Университет экспериментсен результачӗсене пичетлесе кӑларнӑ, вӗсем тӗлӗрсе кайса шӑшисен экспрессийӗпе Е ГЕНА FABP7-мӗш экспрессипе ҫыхӑннине кӑтартса панӑ, ҫав шутра сӗтпе ӳстерекен 3 тӗрлӗ йышши ҫынна та кӗртнӗ. Ҫав гена сиенленсен тытӑнчӑклӑ тӗлӗк ытларах палӑрнӑ.

1984 ҫулта Джеффри Холл тата Майкл Росбаш мушк-дрозофилсем ҫинчи тӗпчевсем ирттернӗ, вӗсем циркад ритмисене тӗрӗслесе тӑракан механизмсене асӑрхас тесе моликулярлӑ механизмсене тупса палӑртнӑ тата 1984 ҫулта ҫак механизмсене йӗркелекен тата управляющи ген секвенировкӑлама та пултарнӑ. Ген белка РER (АНГЛ) синтезшӑн хуравлать.) ҫӗрлехи вӑхӑтра пухӑнса ӗҫлекен тата пухӑннӑ ҫын. Синтез процесӗн пӗр-пӗр концентрацине пурнӑҫланӑ чухне PER блокировкӑсене пӑрахӑҫланӑ тата синтеза ҫӗнетнӗ кун хушшинче майӗпен-майӗпен арканса пырать, ҫакӑ ВАРА PER тӑрӑх ИНГИБИТОР йӑлли туса хатӗрлет тата талӑкри 24 сехет ярӑмӗ лайӑхланса пырать. Майкл Янг 1994 ҫулта клеткӑллӑ сехетсен тӗрӗс шухӑш-кӑмӑлне тивӗҫтерекен тата темиҫе белок ӑсталанӑ. Ҫак открытисемшӗн 2017 ҫулта физиологи е медицина енӗпе нобель премине айӑпланӑ.

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Сон и психическое благополучие — подборка материалов на сайте Московского НИИ психиатрии
Ковальзон, Владимир. FAQ: Природа сна, «ПостНаука» (2014-07-07). Тĕрĕсленĕ 13 Ҫу уйӑхӗн 2017.