Япон чĕлхи
Яппун чĕлхи (яп. 日本語 nihon-go), — япон халăхĕ калаçакан чĕлхе. Японин конституцийнче ун статусне палӑртман пулин те, вăл чăнласах Японин патшалăх чĕлхи пулать. Унпа калаçакансен йышӗ - 128 миллион çын яхӑн (тӗнчери чӗлхесем хушшинче саккӑрмӗш вырӑн йышӑнать).
Тӗнчепе сарӑлни
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Япон чĕлхипе калаçакансен ытларахӑше Япони утравĕсенче пурӑнать. Унсӑр пуçне япон чӗлхипе Корейӑра, Тайваньре, Китайра (Япони оккупациленӗ пулнӑскерсенче) кӑшт усӑ кураççӗ. . Японирен Çурçӗр тата Кӑнтӑр Америкӑна (Калифорнине, Бразилине), Гавайя утравӗсене эмиграциленӗ японецсем те унпа калаçаççӗ.
Классификаци
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Япон чӗлхи Алтай чĕлхисен çемьине кĕрет (ку ыйту çинчен С.А Старостин çырнă диссертацине пăхăр: «Алтайская проблема и происхождение японского языка»[1] 2021 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.).
Диалектсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Японин географиллӗ уйрӑмлӑхӗсене (пӗр-пӗринпе çыхӑнса тӑман утравсем, çӳллӗ ту хырçисем) пула япон чӗлхинче вунӑ диалект яхӑн пур. Чи сарӑлнисем хушшинче çаксене палӑртма пулать: Кансай-бен (関西弁), Тохоку-бен (東北弁) тата Канто-бен (関東弁), Токио тата ун тавралӑхӗн диалекчӗ. Тӗрлӗ диалектпа калаçакан японецсем час-часах пӗр-пӗрне ӑнланмаççӗ (çапах та кашни японец стандартлӑ япон чӗлхине пӗлет). Токио диалекчӗн никӗсӗнче «пӗрлехи чӗлхе» (共通語 кё:тсу:го) йӗркеленӗ пулнӑ. Стандартланӑ диалекта 1886-мӗш çултан пуçласа шкулсенче вӗрентме пуçланӑ.
Кивĕ яппун чĕлхи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Кивĕ яппун чĕлхи (урӑх ячĕсем: ахаль япон чĕлхи, Хэйан тапхăрĕн чĕлхи, кивĕ çырулăхлă яппун чĕлхи, бунго) – IX-XII ĕмĕрсенчи япон çырулăхĕн китайланман палăкĕсен чĕлхи. Каярах вӑл бунго (XX ĕмĕрĕн варричченех Японин литература чĕлхи пулнă) никĕсĕ пулса тăнă.
Пулса кайни
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Кивĕ яппун чĕлхи Киото диалекчĕн (чи авторитетлă пулнăран) никĕсĕ çинче аталаннӑ.
Япон çырулӑхӗ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Яппун лексики
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Чӑваш тата япон чӗлхисем хушшинчи çыхӑнусем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]| чăвашла | тĕрĕкле | авалхи япон чĕлхи | хальхи япон чĕлхи |
| хытă | кат | ката | катай - 硬い (хытă) |
| тăри | торгай | тори | тори 鳥(вĕçен кайăк) |
| сасă | сес | саса | сасаяку - 聶 (шăппăн кала) |
| кил | гел | куру(кулу) | куру-来る |
(А.А.Орлов «Чăваш тата япон чĕлхисене танлаштарса тĕпчени»; хальхи вăхăтра тăвăнакан тĕпчев ĕç).
65 чи кирлĕ пуплев сыпăкĕсем яппунла
[тӳрлет | кодне тӳрлет]| чăвашла | яппунла |
| - | Хай (да) |
| - | Иие (нет) |
| Ӑнланатӑп | Вакаримас |
| Ӑнланмастӑп | Вакаримасен |
| Тавтапуҫ | Аригато |
| Тархасшӑн | До иташимашите |
| Тархасшӑн (панӑ чухне) | До:зо |
| Тархасшӑн (ыйтнӑ чухне) | Онекаи шимас |
| Каҫару ыйтатӑп | Сумимасен |
| Нимех те мар | Дай джобу дэс |
| Айта пуҫлар | СА: Хаджимемассе: |
| Ырӑ ир пултӑр | Охайе Годзаймас |
| Ырӑ кун пултӑр | Конничи ва |
| Ырӑ каҫ пултӑр | Конпан ва |
| Мӗнле сывлӑхсем? | Окенки дес ка |
| Тавах лайӑх | Аригато генки дес |
| Мӗнле пурнӑҫсем? | Иккака дес ка |
| Мӗн чухлӗ пӗрни пӗр курманни | Хиссашипури не |
| Сывӑ пулӑр | Сае а |
| Тӗпре курӑнӑҫиччен | Матта оме ни |
| Тӗл пулӑпӑр | Джа матта |
| Ыранччен | Ме нитти ома ни каккаримассе |
| Каҫару ыйтатӑп | Го мен насай |
| Мана пулӑшаймастӑр-и? | О некай иттассимас? |
| Чӑрмантарнӑшӑн каҫару ыйтатӑп | Сумимассен дешита |
| Кӗме юрать-и? | Хаиттемо ий дес ка? |
| Пысӑк тав! | До мо арикатто гозаймашита |
| Тава тав | До итташимашите |
| Пурте аван! | Арикатто генки дес |
| Саламлатӑп | Омететто |
| Пулӑшнӑшӑн тав | Гоккерекку арикатто гозаймас |
| Йыхравланӑшӑн тав! | Госе тай арикатто гозаймас |
| Пуриншӗн тавах! | Ироиро то до мо арикатто |
| Чаплӑ парнешӗн тав! | Кекко на пурезенто арикатто гозаймас |
| Сирӗнпе паллашма хавас! | Хаджимемашите до зо ерошику |
| Эпӗ --- ятлӑ | Ваттаҫи но намае ва дес --- |
| Хӑвӑр ятӑра тата хушаматӑра ҫырӑр-ха | Аната но намае то ме джи о кайте кутассай |
| Ак ман паллашу хучӗ | Ваташи но мейши о до зо |
| Сирӗнпе паллашма питӗ хавас | Оме ни каккаретте тайххен уреший дэс |
| Айта паллашар | Дева се кайссимас |
| Паллашӑр, --- хӑта | Сан о се кайшимас |
| Эп сире --- Хӑтапа паллаштарасшӑн | САН О СЕ: КАйшиТАй НОДеС |
| Эсир акӑлчанла пӗлетӗр-и | Тӗрӗклерех те акӑ турккӑлла |
| Эпӗ яппунла калаҫмастӑп | Нигонго ва ханасе-масен |
| Хулленлен калăçăр-ха | Мо: скоши юккурихханашитте кутассай |
| Сывă пулăр | Сайо:нара |
| Ыйхи тутлă пултăр | О ясуми насай |
| Хăвна сыхла | О ки о цукете |
| Çакăнпа Эсир мĕнле усă куратăр? | Коре о доятте цукаимаска? |
| Ку мĕн? | Коре ва нандеска? |
| Тула ăçта тухаççĕ? | О тойре ва докодеска? |
| ... ăçта? | ...ва доко деска? |
| Миçе сехет? | Нанджи деска? |
| эпĕ | ваташи |
| эсӗ (эсир) | аната |
| вӑл (арҫын) | карз |
| вӑл (хӗрарӑм) | каноджо |
| арҫын | дансей |
| хӗрарӑм | джосей |
| арӑм | окусан |
| упӑшка | Ҫӳчин |
| хӗр | мусуме |
| ача | котомо |
| ывӑл | мусуко |
(Хавал ушккӑнӗн Кофе тӑхтавӗн Контактри элӗнчен.