Байкал-Амур магистралĕ страницӑн кодне пӑхни

[[Ӳкерчĕк:Map Trans-Siberian railway.png|thumb|333px|<center>Трансçĕпĕр магистралĕ:<br /><span style="color:#FF0000">'''хальхи утăм'''</span> тата <span style="color:#0000CD">'''истори утăмĕ'''</span>, <br />Байкал-Амур магистралĕ — <span style="color:#008000">'''симĕс сăрăпа'''</span><center/>]]
{| {{Чукун çул йĕрĕн схеми|collapse=yes|right|right}}
{{UKrail-header2|Байкал-Амур магистралĕ|grey|black}}
{{BS-table}}
{{BS||km|Паллă пурăну вырăнĕсем}}
{{BS|||&nbsp;|[[Иркут облаçĕ]]|{{MSK+5}}}}
{{BS|KBHFa|0|[[Тайшет]]||[[Тухăç-Çĕпĕр чукун çулĕ|Тухăç-Çĕпĕр ЧÇ]]}}
{{BS|hKRZWae|124||Чуна юханшыв}}
{{BS|HST|269|Вихроевка}}
{{BS|BHF|293|Анзёби ([[Братск]])}}
{{BS|HST|310|Братск тинĕсĕ}}
{{BS|HST|326|Падун Пусахисем}}
{{BS|HST|328|Энергетик}}
{{BS|hKRZWae|329||Ангара юханшыв (братск шывуправĕн пĕви 4400 м)}}
{{BS|HST|339|Гидростроитель}}
{{BS|hKRZWae|533||Илым юханшыв (Усть-Илим шывуправĕ)}}
{{BS|TUNNEL1|550||Коршун Тоннелĕ (1100 м)}}
{{BS|BHF|552|Коршуниха-Ангарская ([[Железногорск-Илимский]])}}
{{BS|BHF|573|Хребтовая}}
{{BS|ABZgl||&nbsp;|ветка на Усть-Илимск (215 км)}}
{{BS|hKRZWae|652||Кута юханшыв}}
{{BS|BHF|713|[[Усть-Кут]]}}
{{BS|BHF|720|Лена ([[Усть-Кут]])}}
{{BS|hKRZWae|737||Лена юханшыв}}
{{BS|HST|784|Звёздная ([[Звёздный (Иркут облаçĕ)|Звёздный]])}}
{{BS|HST|889|Киренга (Магистральный)}}
{{BS|hKRZWae|915||Киренга юханшыв}}
{{BS|tSTRa|1007||Байкал (Дабан) Тоннелĕ (6686 м)}}
{{BS|tSTR+GRZq|1010|&nbsp;|[[Буряти]]|}}
{{BS|tSTRe|1014}}
{{BS|HST|1028|Гоуджекит}}
{{BS|BHF|1063|[[Северобайкальск]]}}
{{BS|TUNNEL1|1067||Сăмсах Тоннелĕсем, 4 туннелĕн пĕтĕм тăсăлăвĕ 4500 м}}
{{BS|HST|1090|[[Нижнеангарск]]}}
{{BS|hKRZWae|1235||Ангара юханшыв}}
{{BS|BHF|1242|[[Çĕнĕ Уоян]]}}
{{BS|ABZgl||&nbsp;|Çурçĕр Муй тоннельне тавра иртни}}
{{BS|TUNNEL1|1354||[[Çурçĕр Муй тоннелĕ]] (15&nbsp;343 м)}}
{{BS|ABZg+l||&nbsp;|Çурçĕр Муй тоннельне тавра иртни}}
{{BS|HST|1385|[[Северомуйск]]}}
{{BS|BHF|1469|[[Таксимо]]|БАМ-ăн электрифициленĕ пайĕнчен иртни}}
{{BS|hKRZWae+GRZq|1535||Витим юханшыв [[Байкал Лешьен]]|{{MSK+6}})}}
{{BS|TUNNEL1|1645||Кодар Тоннелĕ (1981 м)}}
{{BS|hKRZWae|1713||Чара юханшыв}}
{{BS|ABZg+r||&nbsp;|Чиней çĕруправĕ (66 км; 26 км тунă)}}
{{BS|HST|1719|Çĕнĕ Чара}}
{{BS|STR+GRZq|1835|&nbsp;|[[Саха (Якути) Республики]]}}
{{BS|BHF|1864|Хани||[[Инçет Тухăç чукун çулĕ|Инçет Тухăç ЧÇ]]}}
{{BS|STR+GRZq|1866|&nbsp;|[[Амур облаçĕ]]}}
{{BS|hKRZWae|1918||Олёкма юханшыв}}
{{BS|STR+GRZq|1922|&nbsp;|[[республика Саха (Якутия)]]}}
{{BS|STR+GRZq|1927|&nbsp;|[[Амурская область]]}}
{{BS|HST|2268|Хорогочи}}
{{BS|ABZg+r||&nbsp;|ветка от станций Бамовская на [[Транссиб]]е (179 км)}}
{{BS|BHF|2348|[[Тында]]|(Столица БАМа)}}
{{BS|BHF|2375|Бестужево}}
{{BS|ABZgl||&nbsp;|[[АЯМ]] (Амуро-Якутская магистраль) на Якутск }}
{{BS|HST|2560|Тутаул}}
{{BS|eABZg+l||&nbsp;|ветка на Эльгинское месторождение (300 км, строится)}}
{{BS|hKRZWae|2687||Зея юханшыв (Зей шывуправĕ)}}
{{BS|HST|2690|Верхнезейск}}
{{BS|HST|2833|Мирошниченко}}
{{BS|hKRZWae|3012||Селемджа юханшыв}}
{{BS|BHF|3017|[[Февральск]]}}
{{BS|STR+GRZq|3155|&nbsp;|[[Хабар Ен]]|{{MSK+7}}}}
{{BS|HST|3162|Этыркен}}
{{BS|HST|3247|Алонка}}
{{BS|hKRZWae|3292||Бурея юханшыв}}
{{BS|ABZg+r||&nbsp;|ветка от станции Известковая на Транссибе (326 км)}}
{{BS|BHF|3298|[[Çĕнĕ Ургал]]}}
{{BS|BHF|3312|Ургал-1}}
{{BS|ABZgl||&nbsp;|ветка на [[Чегдомын]] (16 км)}}
{{BS|TUNNEL1|3384||Дуссе-Алинь Тоннелĕ (1800 м)}}
{{BS|hKRZWae|||Амгунь юханшыв}}
{{BS|hKRZWae|3621||Амгунь юханшыв}}
{{BS|HST||Хурмули}}
{{BS|ABZgl+l||&nbsp;|[[Комсомольск-Амур-çинчи]] тата Дзёмги}}
{{BS|BHF|{{BSkm|3819|340}}|[[Комсомольск-на-Амуре|Комсомольск-Сортировочный]]}}
{{BS|ABZgr+r||&nbsp;|ветка от станции Волочаевка на Транссибе (351 км)}}
{{BS|hKRZWae|||Амур юханшыв}}
{{BS|BHF|3871|Селихино}}
{{BS|eABZgl||&nbsp;|ветка до станций [[Хура Сăмсах]] (120 км)}}
{{BS|HST|4001|Оунэ}}
{{BS|TUNNEL1|||Кузнецовский Тоннель (1800 м яхăн)}}
{{BS|HST|4039|Высокогорная}}
{{BS|BHF|4253|[[Ванино]]}}
{{BS|TRAJEKT||&nbsp;|[[Сахалин]]ри [[Холмск]] патĕнчи паром}}
{{BS|BHF|4261|Совет Гаванĕ-Сортировочная}}
{{BS|BHF|4277|Десна}}
{{BS|KBHFe|4287|[[Совет Гаванĕ]]}}
|}
|}

'''Байка́л-Аму́р магистра́лĕ''' (БАМ) — [[Тухăç Çĕпĕр]]пе [[Инçет Тухăç]]ăн [[чукун çул транспорчĕ|чукун çулĕ]].<ref name="bre2">Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 2. Анкилоз — Банка. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт.</ref> 

== Чукун çул магистралĕ ==
Çул вăрăммăшĕ — 4287 çм. [[Транс Çĕпĕр магистралĕ]]нчен [[Тайшет]]ра БАМ-ран уйрăлса çурçĕртерех пырать, [[Ангара (юханшыв)|Ангара]] урлă [[Братск]]ра каçать, [[Лена (юханшыв)|Ленăна]] [[Усть-Кут]] патĕнче каçать, [[Северобайкальск]] витĕр тухса [[Байкал]]а çурçер енчен иртет, кайран [[Тында|Тындăна]] çитет, [[Амур (юханшыв)|Амур]] урлă [[Комсомольск-Амур-çинчи]] хулара каçса [[Лăпкă океан]]а [[Совет Гаванĕ]]нче çитет. [[Алдан]] — [[Томмот]] турачĕ ([[Томмот]] — [[Кердем]] йĕрне тăваççĕ) тата тума чарса лартнă [[Улак]] — [[Эльга]] ([[Эльга çĕрай упранăвĕ]] патнелле).

Магистралĕн трасси ытларах сăртлă вырăнпа, çав шутра  [[Становое нагорье]] урлă, çиччĕ ту хысакне касса, каять. Çул çинчи чи çӳлли — [[Мурура перевалĕ]]<ref>[http://www.vokrugsveta.ru/telegraph/globe/495/ Золотая пряжка БАМ]</ref> (1316,93 метр тинĕс шайĕнчен); çак перевалăн чăнкăрах тайлăкне иккĕ хăватлă туртăмпа хăпармалла, пуйăссен йывăрăшне чаракламалла пулать<ref>[http://www.gudok.ru/files/pdf/200605/20060518_3.pdf ''Владимир Гузий''. Станция преткновения]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Гудок, 18 мая 2006</ref>. Трасса çинче вуннă [[тоннель]] шăтарса тунă, вĕсем хушшинче — [[Раççей]]ре чи вăрăмми [[Çурçĕр Муй тоннелĕ]].

Çул трасси 11 пысăк юханшыва каçать, çул тăршшипе 2230 пысăк та пĕчĕк [[кĕпер]] туса лартнă. Магистраль çинче 200 ытла чукун çул чарăнăвĕпе разъезд, 60 ытла хулапа паççулкă.

Магистралĕн анăç пайĕ ([[Таксимо]] чарăнăвне çити) [[Чукун çулсене электрифицилени|электрифициленĕ]], тухăç еннелле куçăм тепловус туртăмĕпе пырать<ref>[http://www.rzd.ru/wps/portal/popup?STRUCTURE_ID=2&vp=9&layer_id=459&id=207532 Президент РФ Владимир Путин: «БАМ нужно развивать»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090529013234/http://www.rzd.ru/wps/portal/popup?STRUCTURE_ID=2&vp=9&layer_id=459&id=207532 |date=2009-05-29 }}</ref>.

== БАМ кун-çулĕ ==
[[Ӳкерчĕк:bam-chertov-most.jpg|thumb|250px|БАМ-ри «Шуйттан кĕперĕ»]]

== Кăсăк фактсем ==

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Çавăн пекех ==
* [[Бамлаг]]
* [[«Байкал-Амур магистральне тунăшăн» медаль]]

== Вуламалли ==
* {{nobr|Коробов С.А.}} Миниатюрная летопись БАМа // Оттиск — Иркутск, 2004.
* {{nobr|Polunina N.M., Korobov S.A., Sutton J.M., Korobova G.W.}} Her Majesty — Queen of Siberia // Издательство Коробова. — Иркутск, 2008.
* Под редакцией проф. Кантора И. И. Строительно-путейское дело в России XX века // УМК МПС — Москва, 2001.
* {{nobr|[[Иван Шестак]]}}. БАМ: километры эпохи. [[Тында]], Тындинская типография. 2009.
* Правда о БАМе. [[Москва]]. Молодая гвардия. 2004.
* Навстречу времени. Москва. Советская Россия. 1986

== Каçăсем ==
* [http://bam.railways.ru/ БАМ. Халаплă Байкал-Амур магистралĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051219200348/http://bam.railways.ru/ |date=2005-12-19 }}
* [http://inter.rzd.ru/wps/portal/inter?STRUCTURE_ID=891 Байкал-Амур магистралĕ]{{Ĕçлемен каçă|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://cargo.rzd.ru/wps/portal/cargo?STRUCTURE_ID=893 БАЙКАЛ-АМУР МАГИСТРАЛӖ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090529010216/http://cargo.rzd.ru/wps/portal/cargo?STRUCTURE_ID=893 |date=2009-05-29 }}
* [http://www.aquilonclub.ru/text/200603151150.htm  Голицын Михаил Владимирович, «Эльга — угольная кладовая Якутии»]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.mining-enc.ru/b/BAM.html Байкало-Амурская магистраль]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} на сайте «Горной энциклопедии».
* [http://www.promved.ru/ju_2002_05.shtml Е. Козловский «БАМ: как все начиналось»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070223070133/http://www.promved.ru/ju_2002_05.shtml |date=2007-02-23 }}
* [http://www.sovmusic.ru/download.php?fname=bam1 БАМ]

{{stub}}

[[Категори:Раççей истори чукун çулĕсем]]
[[Категори:СССР чукун çулĕсем]]
[[Категори:Тухăç Çĕпĕр]]
[[Категори:Раççей Инçет Тухăçĕ]]
[[Категори:Байкал]]
[[Категори:Буряти]]
[[Категори:Иркут облаçĕ]]
[[Категори:ГУЛАГ стройкисем]]
[[Категори:Пĕтĕм Союзри комсомол стройкисем]]