Вĕлтĕрен

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Вĕлтĕрен (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Шаблон:Таксон Вĕлтĕрен (лат. Urtīca) — Вĕлтĕрен йышĕнчи чечеклĕ ӳсентăрансен йăхĕ. Çулçисемпе тунисем çинче лексен пĕçертекен тĕксем пур (çавсенпе латинла ячĕ çыхăннă: лат. ūrō «пĕçертетĕп»). Йăха 40—45 биологи тĕсĕ кĕрет. Вăтам климăтра нумайрах сарăлнă. Раççейре вĕлтĕрен (Urtica dioica L.) тата сухăр вĕлтĕрен (Urtica urens L.) анлăрах сарăлнă.

Пĕçертни

Вĕлтĕрен туни çинчи пĕçертекен тĕкĕсем микроскоп витĕр.

Вĕлтĕренĕн нумай тĕсĕсем курăк çиекен чĕр чунсенчен пĕçертекен тĕкĕсемпе сыхланаççĕ. Кашни тĕкĕ медециан ампули евĕр пысăк биологи клетки. Клетка вĕçĕнче кремни тăварĕсем пур. Çав вĕçне майĕпен тĕртсен те вĕл хуçăлать, шĕвĕр вĕçĕ тир ане кĕрет, клеткăри сĕткен чĕр чунăн аманнă вырăнне тухать. Ку сĕткенре гистамин, холин тата кăткă йӳçĕкĕ пур. Вĕлтĕрен лекнĕ вырăн çавăна пиçнĕ пек туйăнать. Пĕçертни хăрушах мар, çав вăхăтрах темиçе пропика тĕсĕсене лексен питĕ ыратарма, вĕлĕрме те пултарать ( Çĕнĕ Зелландинчи Urtica ferox, вĕлтĕрен йывăçĕ).

Усă курни

Хăшпĕр тĕсĕсене çынсене тата вылăхсене сиплеме, унсăр пуçне апа валли тата килти выльăха çитерме усă кураççĕ.

• Вĕлтĕрентен салат, яшка, кукăль ăш-чикĕ хатĕрлеççĕ, каярах усă курма тăварлаççĕ е йӳçĕтеççĕ.].

Çамрăк чечекĕсен çупкамĕсене чей пек ĕçеççĕ е типĕтеççĕ.

• Çӳçсем тăкăнасран вĕлтĕрен шывĕпе пуçа çăваççĕ.
• Вĕлтĕрене тĕртсе çирĕп паруссем, михĕсем çĕленĕ. Японинче вĕлтĕрен кантăри, пурçăнпа хутăш, самурайсен çар хатĕрĕсем тунă çĕрте усă курнă. Йывăçланнă тунисенче хулккан, вĕлтĕрен кантăричен пĕтĕрсе авăспа сĕрнĕ хыççăн ухă кантăрисем тунă.
• Вĕлтĕрен сӳсĕпахалăхĕ питĕ лайăх, вăл йĕтĕнпе тата çĕр мамăкĕпе тавлашма пултарать. Европăра çумкурĕкĕ пек ӳсекен вĕлтĕрен тĕсĕсем "шевиот" ятлă пусма валли чĕр тăвар пулса тăраççĕ .

китай вĕлтĕренĕнчен тĕртекен пусма пахалăхĕпе пурçăн патне çитет . Тумтир тума вĕлтĕрене çынсем пиншер çул усă кураççĕ . Хăшпĕр çĕршывсенче Китай, Индонези, Филиппины, Корея, Япони кун пек пусмасенче ыттисенчен нумайрах хаклаççĕ. Корей халăх тумтирĕн хăшпĕр пайĕсене урăх материлтан нихăçан та çĕлĕмеççĕ. .

Тĕсĕсем

Вĕлтĕрен çăралăхĕ (Таврика сачĕ, Санкт-Петербург)

• Urtica angustifolia. Китай, Япони, Корея.
• Urtica ardens. Китай.
• Urtica atrichocaulis. Гималй, кăнтăр-хĕвеланăç Китай.
• Urtica atrovirens. Вăтаçĕр тинĕсĕн хĕвеланăç çыранĕ.
• Urtica cannabina — кантăр вĕлтĕренĕ. Çĕпĕртен пуçласа Иран таран.
• Urtica chamaedryoides. Çурçĕр Америкăн кăнтăр-хĕвелтухăç пайĕ.
• Urtica dioica — вĕлтĕрен. Европа, Ази, Çурçĕр Америка.
• Urtica dubia. Канада.
• Urtica ferox — Онгаонга. Çĕнĕ Зелландия.
• Urtica fissa. Китай.
• Urtica galeopsifolia. тĕп тата хĕвелтухăç Европа.
• Urtica gracilenta. Аризона, Нью-Мехико, хĕвеланăç Техас, çурçĕр Мексика.
• Urtica hyperborea. Гималаи Пакистанаран Бутан таран, Монголи тата Тибет.
• Urtica incisa. Австрали.
• Urtica kioviensis. Хĕвелтухăç Европа
• Urtica laetivirens. Япони, Манчжури
• Urtica mairei. Гималаи, кăнтăр-хĕвеланăç Китай, çурçĕр-хĕвелтухăç Инди.
• Urtica membranacea. Вăтаçĕр тинĕс хĕрри, Азор утравĕсем.
• Urtica morifolia. Канар утравĕсем (эндемик)
• Urtica parviflora. Гималаи
• Urtica pilulifera. Кăнтăр Европа
• Urtica platyphylla. Китай, Япони
• Urtica pubescens. Раççей çурçĕрĕ, тĕп Азия.
• Urtica rupestris. Сицили (эндемик).
• Urtica sondenii. çурçĕр-хĕвелтухă Европа, çурçĕр Азия
• Urtica taiwaniana. Тайвань
• Urtica thunbergiana. Японя, Тайвань
• Urtica triangularis
• Urtica urens — сухăр вĕлтĕрен. Европа, Çурçĕр Америка

Кăсăкла фактсем

• Преподобный Бенедикт Нурсийский ясар шухăшĕсене пĕтерме вĕлтĕрен тата шăлан чăтлăхне сикнĕ (ытти çăлкуçсенче «хыр йĕпписемпе вĕлтĕрен çине»):

  Ибо злой дух представлял его воображению воспоминания о женщине, однажды им увиденной, и он так сильно разжигался плотскими вожделениями, что, почти побежденный ими, собирался покинуть пустыню. Но, по благодати Божией, он вдруг опомнился и, увидев поблизости заросли крапивы и шиповника, сбросил с себя одежду и, обнаженный, кинулся в колючий кустарник. Он катался в нем так долго, что, когда поднялся с земли, на его израненное тело было больно смотреть. Так ранами плоти исцелил он раны души. С тех пор, как он сам сказал своим последователям, он был свободен от этого искушения. Отныне многие, оставляя мир, вверяли себя его духовному руководству. Теперь, избавившись от порока, он вполне заслуженно стал достойным учителем добродетели.

  Вдруг он видит женщину, которую злой дух привел пред очи его ума: при виде ее сердце раба Божия воспылало таким огнем, что пламень страсти едва умещался в сего сердце, и, увлекаемый страстью, он почти желал уже оставить пустыню. Но скоро, по благодати Божией, он обратил взор на себя самого и, увидев в себе семя страстей, снял с себя одежду, бросился нагой на сосновые иглы и крапиву, долго лежал в них и, только уже когда изранил все тело, встал. Но через раны тела он залечил в теле чувственные порывы, потому что обезсилил сладострастие: произведши таким наказанием воспаление снаружи, он истребил то, что горело внутри, и таким образом победил грех, потому что переменил место пламени. С того времени, как после сам рассказывал ученикам, искушение плоти так было укрощено в нем, что после ничего подобного он в себе не чувствовал.

• Тула облаçĕнчи Крапивна ялĕнче кашни çул вĕлтĕрен фестивалĕ иртет. Хак ялăн (ĕлĕк уес хули пулнă)гербĕ çинче вĕлтĕрен тураттисене ӳкернĕ: «В золотом поле положенные звездою шесть крапивных ветвей по имени сего города».
• Андерсен «Дикие лебеди» хĕрача хăйĕн пĕртăванĕсем валли пĕр сăмах каламасĕр вĕлтĕрен сӳсĕнчен тумтир хатĕрленĕ.
• Хлорофилл тунă çĕрте вĕлтĕрене чĕр тавар пек усă кураççĕ. .

Каçăсем

• Вĕлтĕрен: информаци GRIN сайтĕнче(акăлч.)(2009 çулхи Утӑ уйӑхӗн 6-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
• Вĕлтĕрен: информаци «Энциклопедия жизни» сайтĕнчи (EOL)(акăлч.)(2011 çулхи Авӑн уйӑхӗн 8-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)