Каюра хăвăлĕ

Каюра хăвăлĕ, çаплах «каюра шатăкĕ» е «ăман хăвăлĕ/шăтăкĕ» (акăл. wormhole) — кашни самантра хăй уçлăхри «туннель» шутланакан уçлăх-вăхăтăн топологири гипотетиклă уйрăмлăхĕ.

Çак облаçсем пĕрлĕ уçлăх пайĕсем пулса, каюра хăвăлĕсĕр пуçне те çыхăнуллă шутланаççĕ (аялтарах ӳкерчĕке пăхăр), çаплах каюра хăвăлĕ витĕр çыхăнуллă кăна пĕтĕмĕшлех уйрăм уçлăхсем шутланаççĕ.

Каюра хăвăлĕсем пĕрлĕ релятивизм теорипе килĕшӳллĕ, анчах та вĕсем пурри-çуккине палăртман.

Каюра хăвăлĕсен метрикисем

Каюра хăвăлĕсен метрика теорийĕ каюра хăвăлĕн уçлăх-вăхăт геометрине ăнлантарать, вăхăт тăрăх çӳремешкĕн теори моделĕ пулать. Тĕслĕхрен, витĕр тухмалла каюра хăвăлĕн метрики çакнашкалскер:

$ds^{2}=-c^{2}dt^{2}+dl^{2}+(k^{2}+l^{2})(d\theta ^{2}+\sin ^{2}\theta \,d\phi ^{2}).$

Тухмалла мар каюра хăвăлĕн метрикăн пĕр тĕсĕ Шварцшильд шутлани пулать:

$ds^{2}=-c^{2}\left(1-{\frac {2GM}{rc^{2}}}\right)dt^{2}+{\frac {dr^{2}}{1-{\frac {2GM}{rc^{2}}}}}+r^{2}(d\theta ^{2}+\sin ^{2}\theta \,d\phi ^{2}).$

Литература

• DeBenedictis, Andrew and Das, A. On a General Class of Wormhole Geometries. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Dzhunushaliev, Vladimir Strings in the Einstein's paradigm of matter. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Einstein A., Rosen N. {{{пуçелĕк}}}. — Vol. 48. — P. 73—77.
• Fuller R.W., Wheeler J.A. Causality and Multiply Connected Space-Time // Phys. Rev. — 1962. — Vol. 128, № 2. — P. 919—929.
• Garattini, Remo How Spacetime Foam modifies the brick wall. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• González-Díaz, Pedro F. Quantum time machine. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• González-Díaz, Pedro F. Ringholes and closed timelike curves. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Khatsymosky, Vladimir M. Towards possibility of self-maintained vacuum traversable wormhole. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Krasnikov, Serguei Counter example to a quantum inequality. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Krasnikov, Serguei The quantum inequalities do not forbid spacetime shortcuts. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Li, Li-Xin Two Open Universes Connected by a Wormhole: Exact Solutions. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Morris M., Thorne K., Yurtsever U. Wormholes, Time Machines, and the Weak Energy Condition // Physical Review Letters. — 1988. — Vol. 61, No. 13. — P. 1446—1449.
• Morris M.S.,Thorne K.S. Wormholes in spacetime and their use for interstellar travel: A tool for teaching general relativity // American Journal of Physics. — 1988. — Vol. 56. — P. 395—412..
• Nandi, Kamal K. and Zhang, Yuan-Zhong A Quantum Constraint for the Physical Viability of Classical Traversable Lorentzian Wormholes. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Ori, Amos A new time-machine model with compact vacuum core. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Roman, Thomas, A. Some Thoughts on Energy Conditions and Wormholes. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Teo, Edward Rotating traversable wormholes. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Visser, Matt The quantum physics of chronology protection by Matt Visser.. arXiv eprint server. Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2005.
• Visser M. {{{пуçелĕк}}}. — Vol. 39, No. 10. — P. 3182—3184.

Каçăсем

• Зима К. Кротовая нора» — коридор времени. Телестудия Роскосмоса (2011-11-12).
• What exactly is a 'wormhole'? Have wormholes been proven to exist or are they still theoretical? (акăлч.). Scientific American, a Division of Nature America, Inc (1997-09-15).
• Visser M. Why wormholes? (акăлч.). Victoria University of Wellington, New Zealand (1996-10-03).
• Current theory on wormhole creation (акăлч.). NASA.gov.
• Rodrigo E. Questions and Answers about Wormholes (акăлч.) (2005).
• Müller Th. Visualization of a Morris-Thorne wormhole (акăлч.). Universität Stuttgart. çăлкуçран архивланă 19 Утӑ уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 15 Нарӑс уйӑхӗн 2015.