Математика страницӑн кодне пӑхни

'''Математика''' ({{lang-grc|μᾰθημᾰτικά}}<ref>[https://classes.ru/all-greek/dictionary-greek-russian-old-term-39609.htm ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ | ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ перевод | Древнегреческо-русский словарь Дворецкого]</ref> < {{lang-grc2|μάθημα}} «тишкерни; ăслав») — тытăмсене, йĕркене тата çыхăнусене палăртакан [[ăслăх|ăслав]]. Шутлас, виçес, ăнлантарас кирлĕлĕхсене кура историре (пурнăçра) йĕркеленнĕ. 


[[File:Teorema de Pitágoras.png|thumb|Пифагор теореми. Схема туса куçа курăнмалла кăтартни (сăнарлă интерпретаци)]]
== Математика кунçулĕ çинчен (кĕскен) ==
[[Колмогоров Андрей Николаевич|А. Н. Колмогоров]] академик математика историне çапла кăтартнă:

# Математика çуралнă тапхăр, çак [[вăхăт]]ра чылай ĕç валли пĕлӳ-хăнăху пухнă;

# Элементарлă математика тапхăрĕ, пирĕн эрăччен [[пирĕн эрăччен VI ĕмĕр|VI]]—[[пирĕн эрăччен V ĕмĕр|V]] ĕмĕрсенче пуçланса, [[XVI ĕмĕр]] вĕçĕнче вĕçленет. 

# Улшăнуллă капсен математикин тапхăрĕ, [[XVII ĕмĕр|XVII]]—[[XVIII ĕмĕр|XVIII]] ĕмĕрсем, «ăна çаплах тепĕр сăмахпа „аслă математика“ тапхăрĕ теме пулать»;

# Хальхи математика тапхăрĕ —[[XIX ĕмĕр|XIX]]—[[XX ĕмĕр|XX]] ĕмĕрсем

== Математикăн тĕп темисем ==
:[[Хисеп]]сем – [[Пурлăх хисепĕ]]сем – [[Тулли хисеп]]сем – [[Ваклă хисеп]]сем – [[Чăн хисепсем]] – [[Тытăмлă хисепсем]] – [[гипертытăмлă хисеп]]сем – [[Кватернион]]сем – [[Октонион]]сем – [[Седенион]]сем – [[Гиперчăн хисеп]]сем – [[Сюрреаллă хисеп]]сем – [[p-ади евĕр (?) хисеп|'''p'''-адикăлла хисепсем]] – [[Математика константи]]сем – [[Хисепсен ячĕсем]] – [[Вĕçсĕрлĕх]] – [[Никĕс (математика)|Никĕссем]]

=== Хисепсем ===
«Хисеп» паллă малтан [[пурлăх хисепĕ]]сем шутне кĕрет. Кайран çак палăрту [[ваклă хисеп]]сем, [[чăн хисепсем]], [[тытăмлă хисепсем]] тата ытти хисепсем çине те сарăлать.
:{| style="border:1px solid #999; text-align:center;" cellspacing="20"
| <math>1, 2, \ldots</math> || <math>0, 1, -1, \ldots</math> || <math>1, -1, \frac{1}{2}, \frac{2}{3}, 0.12,\ldots</math>
|-
| [[Пурлăх хисепĕ]]сем|| [[Тулли хисеп]]сем || [[Ваклă хисеп]]сем
|-
| <math>1, -1,\frac{1}{2},0.12,\pi,\sqrt{2},\ldots</math> || <math>-1,\frac{1}{2},0.12,\pi,3i+2, e^{i\pi/3},\ldots</math> || <math>1,i,j,k, \pi j - \frac{1}{2}k, \dots</math>
|-
| [[Чăн хисеп]]сем || [[Тытăмлă хисепсем]] || [[Кватернион]]сем
|}

=== Улăштармасăр урăхлатни (Трансформацилени) ===
:{| style="border:1px solid #999; text-align:center;" cellspacing="20"
| <math>36 \div 9 = 4</math> || [[Ӳкерчĕк:Integral as region under curve.svg|96px]] || [[Ӳкерчĕк:Vector field.svg|96px]] || <math>\int 1_S\,d\mu=\mu(S)</math> 
|-
| [[Арифметика]] || [[Дифференциаллă шутлав|Дифференциаллă]] тата [[Интеграллă шутлав]] || [[Векторла анализ]] || [[Математикăлла анализ|Анализ]] 
|-
|| <math>\frac{d^2}{dx^2} y = \frac{d}{dx} y + c</math> || [[Ӳкерчĕк:Limitcycle.svg|96px]] || [[Ӳкерчĕк:LorenzAttractor.png|96px]]
|-
|| [[Дифференциаллă танлăх]]сем || [[Динамикăллă система|Динамикăллă системăсем]] || [[Пăтрашу теорийĕ]]
|}

:[[Арифметика]] – [[Векторла анализ]] – [[Математикăлла анализ|Анализ]] – [[Йыш виçи|Виçе теорийĕ]] – [[Дифференциаллă танлăх]]сем – [[Динамикăллă система|Динамикăллă системăсем]] – [[Пăтрашу теорийĕ]] – [[Тивĕçсен шучĕсем]]

=== Структурăсем ===

:[[Йышсен теорийĕ]] – [[Абстрактлă алгебра]] – [[Ушкăнсен теорийĕ]] – [[Алгебрăллă структура|Алгебрăллă структурăсем]] – [[Алгебрăллă геометри]] – [[Хисепсен теорийĕ]] – [[Топологи]] – [[Линилле алгебра]] – [[Универсаллă алгебра]] – [[Категорисен теорийĕ]] – [[Умлă-хыçлăх теорийĕ]]

== Уçлăхла тытăмсем ==

:{| style="border:1px solid #999; text-align:center;" cellspacing="15"
| [[Ӳкерчĕк:Pythagorean.svg|128px]] || [[Ӳкерчĕк:Taylorsine.gif|128px]] || [[Ӳкерчĕк:Osculating circle.svg|128px]] || [[Ӳкерчĕк:Torus.jpg|128px]] || [[Ӳкерчĕк:Koch curve.svg|128px]]
|-
| [[Геометри]] || [[Тригонометри]] || [[Дифференциаллă геометри]] || [[Топологи]] || [[Фрактал]]сем
|}

=== Дискретлă математика ===
:{| style="border:1px solid #999; text-align:center;" cellspacing="15"
| <math>\forall x (P(x) \Rightarrow P(x'))</math> || [[Ӳкерчĕк:DFAexample.svg|128px]] || [[Ӳкерчĕк:Caesar3.svg|128px]] || [[Ӳкерчĕк:6n-graf.svg|128px]]
|-
| [[Математикăлла  логика]] || [[Шутланаяслăх теорийĕ]] || [[Криптографи]] || [[Графсен теорийĕ]]
|}

:[[Комбинаторика]] – [[Йышсен теорийĕ]] – [[Чĕнтĕр теорийĕ]] – [[Математикăлла логика]] – [[Хисепсен теорийĕ]]– [[Криптографи]] – [[Теория дискретных функциональных систем|Дискретлă функционаллă системăсен теорийĕ]] – [[Графсен теорийĕ]] – [[Логикăлла шутлавсен теорийĕ]]сем

== Пĕлӳлĕх сайчĕсем ==
* [http://allmatematika.ru Allmatematika.ru]. Вĕренӳ математика сайчĕ. Форум.
* [http://www.exponenta.ru Exponenta.ru]. Вĕренӳ математика сайчĕ.
* [http://www.problems.ru МЦНМО шутлавĕсем]

=== Математика энциклопедийĕсем ===
* ''Математическая энциклопедия'' (в 5-ти томах), 1980-е гг. // [http://eqworld.ipmnet.ru/ru/library/mathematics/handbooks.htm Общие и специальные справочники по математике на EqWorld]
* Н.И.Кондаков, ''Логический словарь-справочник'', М.: "Наука", 1975.
* [http://dz-srv1.sub.uni-goettingen.de/sub/digbib/loader?did=D183743 ''Энциклопедия математических наук и их приложений'']{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. 1899-1934 гг. (Нем., крупнейший обзор литературы 19 века)

=== Математикăн халăх валли кĕнекисем ===
* ''Ф. Клейн''. Элементарная математика с точки зрения высшей. 
:* [http://ilib.mccme.ru/djvu/klejn-1.htm Том первый. Арифметика. Алгебра. Анализ.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151016185021/http://ilib.mccme.ru/djvu/klejn-1.htm |date=2015-10-16 }}, М., Наука, 1987, 432 с.
:* [http://ilib.mccme.ru/djvu/klejn-2.htm Том второй. Геометрия.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151016185026/http://ilib.mccme.ru/djvu/klejn-2.htm |date=2015-10-16 }}, М., Наука, 1987, 416 с.
* ''А. Пуанкаре''. [http://sokolwlad.narod.ru/france/texts/philosophy/poin00.html Наука и метод] — текст эссе на русском и французском языках
* ''[[Курант, Рихард|Р. Курант]], Г. Роббинс''. [http://www.mccme.ru/free-books/pdf/kurant.htm Что такое математика?]
== Асăрхавсем ==
{{Асăрхавсем}}
== Каçăсем ==
* [http://www.bethlehem.ru/russian/creatmom/creatmom2.htm Математикăн вăрттăнлăхĕ]

== Пĕлӳсен классификаци системин кодĕсем ==
* [[УДК 51]]
* [[Государственный рубрикатор научно-технической информации (ГРНТИ)]] (по состоянию на 2001 год): [http://www.gsnti-norms.ru/norms/common/doc.asp?0&/norms/grnti/gr27.htm 27 МАТЕМАТИКА]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Ăслăх}}
{{Математика уйрăмĕсем}}
{{Виçелĕх}}

[[Категори:Математика]]
[[Категори:Шутлавлă ăславсем]]