Мордвасем страницӑн кодне пӑхни

{{урăх пĕлтерĕшсем}}
{{Халăх
| ячĕ = Мордва
| тăван ячĕ = мокшэрзят<ref>{{Кĕнеке|автор=В. И. Щанкина, А. М. Кочеваткин, С. А. Мишина|пуçелĕк=Русско-мокшанский-эрзянский словарь|яваплă=Ю. А. Мишанин|çул=2011|вырăн=Саранск|издательство=Поволжский центр культур финно-угорских народов|страницы=250|страниц=532|isbn=978-5-91940-080-6}}</ref>
| йышĕ = 500000 ях. çын
| вырнаçăвĕ = {{ялавлани|РФ}}:<br>484 450 (халăха çырни, 2021)<ref>{{Cite web |url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx |title=Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года |deadlink=no |access-date=2023-01-05 |archive-date=2022-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221230204643/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx }}</ref><ref>По переписи 1989 г. в РСФСР было 1 072 939 мордвы([http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php] {{Wayback|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php |date=20191026022152 }})</ref> <br>
** {{ялавлани|Мордва Республики}}:<br>333 112 (2010 г.)<ref name="перепись 2010">{{Cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |title=Всероссийская перепись населения 2010 года |access-date=2011-12-19 |archive-date=2012-03-01 |archive-url=https://www.webcitation.org/65pfOlehN?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |deadlink=no }}</ref>
** {{ялавлани|Самар облаçĕ}}:<br>65 447 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Пенза облаçĕ}}:<br>54 703 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Ăренпур облаçĕ}}:<br>38 682 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Чĕмпĕр облаçĕ}}:<br>38 977 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Пушкăртстан}}:<br>20 300 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Чулхула облаçĕ}}:<br>19 138 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Тутарстан}}:<br>19 156 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Мускав облаçĕ}}:<br>18 678 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
** {{ялавлани|Мускав}}:<br>17 095 (2010 г.)<ref name="перепись 2010"/>
{{ялавлани|Украина}}:<br>9331 (перепись 2001)<ref>{{Cite web |url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/ |title=Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык. |access-date=2011-03-19 |archive-date=2011-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910063929/http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/ |deadlink=no }}</ref><ref>По переписи 1989 г. на Украине было 19 332 мордвы ([http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=2] {{Wayback|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=2 |date=20111225132241 }})</ref> <br>
{{ялавлани|Казахстан}}:<br>8013 (перепись 2009)<ref name="Каз2009">[http://www.stat.kz/p_perepis/Pages/default.aspx Агентство Республики Казахстан по статистике. Перепись 2009.] {{Wayback|url=http://www.stat.kz/p_perepis/Pages/default.aspx |date=20120501091537 }} ([http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/Нац%20состав.rar Национальный состав населения] {{Wayback|url=http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9D%D0%B0%D1%86%20%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2.rar |date=20110723084232 }}.rar)</ref><ref>По переписи 1989 г. в Казахстане было 30 036 мордвы ([http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 1989] {{Wayback|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 |date=20110604055936 }}), по переписи 1999 г. — 16 147 чел. ([http://www.kz2009.kz/materials/Documents/Итоги%2010%20дней%20с%2025%20февраля%20по%206%20марта.doc Агентство Республики Казахстан по статистике]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2018 |bot=InternetArchiveBot }})</ref><br>
{{ялавлани|Узбекистан}}:<br>5000 (2000 г., оценка)<ref>По переписи 1989 г. в Узбекистане было 11 914 мордвы ([http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=4] {{Wayback|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=4 |date=20120106212632 }})</ref><br>
{{ялавлани|Кăркăсстан}}:<br>1513 (перепись 1999)<ref>{{Cite web |url=http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0197/analit04.php |title=Демографические тенденции, формирование наций и межэтнические отношения в Киргизии |access-date=2009-12-23 |archive-date=2015-09-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923213716/http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0197/analit04.php |deadlink=no }}</ref><br>
{{ялавлани|Беларуç}}:<br>426 (перепись 2019)<ref>{{Cite web|lang=|url=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/df5/df5842f32b1b8a711043f8f54856f5c8.pdf|title=Национальный состав населения
Республики Беларусь|author=|website=|date=|publisher=Национальный статистический комитет Республики Беларусь|access-date=2022-10-16|archive-date=2021-04-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420032346/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/df5/df5842f32b1b8a711043f8f54856f5c8.pdf|deadlink=no}}</ref><br>
{{ялавлани|Латви}}:<br>420 (оценка 2022)<ref name="pmlp1">[https://www.pmlp.gov.lv/lv/media/9161/download Latvijas iedzīvotāju sadalījums pēc nacionālā sastāva un valstiskās piederības (Datums=01.07.2022)] {{Wayback|url=https://www.pmlp.gov.lv/lv/media/9161/download |date=20220916053357 }}{{ref-lv}}</ref><br>
{{ялавлани|Эстони}}:<br>368 (перепись 2021)<ref>[https://andmed.stat.ee/en/stat/rahvaloendus__rel2021__rahvastiku-demograafilised-ja-etno-kultuurilised-naitajad__rahvus-emakeel/RL21442 RL21442: Population by ethnic nationality, mother tongue, citizenship, sex, age group and place of residence (settlement region)] {{Wayback|url=https://andmed.stat.ee/en/stat/rahvaloendus__rel2021__rahvastiku-demograafilised-ja-etno-kultuurilised-naitajad__rahvus-emakeel/RL21442 |date=20220619183017 }}, 31 December 2021. Statistical database.</ref>
| архкультура = [[Хулаш культури]]<br>[[Авалхи мордва культури]]<br>[[Ирçĕ-ока вилтăприсен культури]]
| чĕлхе = [[мăкшă чĕлхи|мăкшă]], [[ирçĕ чĕлхи|ирçĕ]], [[вырăс чĕлхи|вырăс]]
| расă = [[европеоид раси]], [[субурал типĕ]]
| тĕн = [[православи]], [[протестантизм]],  [[ирçĕ (мордва) тĕнĕ|ирçĕ халăх ĕненĕвĕ]], [[мокшень кой|мăкшă ĕненĕвĕ]]
| тăван = [[марисем]], [[мещера (йăх)|мещера]], [[меря]], [[мурома]]
| кĕрет = [[финн-укăр халăхĕсем]]
| ун шутĕнче = [[ирçĕсем|ирçĕ]], [[мăкшăсем]]
| пулса тухни = [[атăл финнĕсем]]
}}
'''Мордва''', — экзоэтноним, [[Мордва Республики]]нче пурăнакан мăкшăпа ирçе [[халăх]]не çапла палăртаççĕ. Вĕсен тĕнĕ — [[православи]].

[[Мăкшăсем|Мăкшăсен]] хăйсен чĕлхи, [[ирçĕсем|ирçĕсен]] хăйсен чĕлхи пур. Йăли-йĕрки те вĕсен уйрăм. Мордвасем хушшинче тата икĕ пĕчĕк юшкăн пур. Ку '''терюхансем''' тата '''каратайсем'''. Пĕрремĕшсем XIX ĕмĕртех вырăс чĕлхине вĕреннĕ хыççăн вырăссем хушшинче çухалса пыраççĕ. Теприсем [[Тутарстан|Тутарстанра]] [[Атăл|Атăлăн]] сылтăм енчи çыран хĕрринчи виçĕ ялта пурăнаççĕ, [[тутар чĕлхи|тутарла]] тата [[вырăс чĕлхи|вырăсла]] калаçаççĕ.

Халăх йышĕ [[1970]] çулхи халăх çыравĕпе '''1 263''' пин çынпа танлашнă. Кун чухне мăкшăпа ирçене уйăрман, пĕрле шутланă. [[2002]] çулхине вара Раççейре пурĕпе '''843,4''' пин мордва пурăннă. Мăкшăсем '''49,6''' пин çын пулнă, ирçĕсем — '''84,4''' пин çын.

== Вуламалли ==
* И. Н. Смирнов, «М. Историко-этнографический очерк» в «Известиях Общества археологии, истории и этнографии при Казанском университете» за 1892—95 гг.; лучшая новейшая монография Мордвы.
* [http://mek.oszk.hu/01700/01794/ László Klima, ''The linguistic affinity of the Volgaic Finno-Ugrians and their ethnogenesis (early 4th millennium BC — late 1st millennium AD)''], Societas historiae Fenno-Ugricae (1996), ISBN 951-97040-1-9
* Фетисов С. Г. «Я живу в Мордовии.» М., «Сов. Россия», 1978. — 144 c. c ил. на вкл. (В семье российской, братской). (Тираж 30 000 экз. Цена 55 коп.)
* Бонгард-Левин Г. М., Грантовский Э. А. От Скифии до Индии. Древние арии: мифы и история. — 2-е изд., доп. и испр. — М.: Мысль, 1983. — 206 с, ил. (стр. 152—153: часть карты Птолемея, изданной в Риме в 1490 г. и часть карты мира, составленной в Генуе в 1447 г.; стр. 98-100: «Арии и финно-угры»).

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем|2}}

== Каçăсем ==
* [http://zubova-poliana.narod.ru/history-ethnos.htm Мордва халăхĕн кун-çулĕ]{{ref-ru}}
{{refbegin}}
* [https://web.archive.org/web/20120512112107/http://www.mordva1000.ru/mordva-v-mire/57-dinamika-chislennosti-mordovskogo-naseleniya-na-rubezhe-vekov.html Динамика численности мордовского населения на рубеже веков]
* [https://web.archive.org/web/20120208212639/http://www.kunstkamera.ru/kunst-catalogue/index.seam?path=62%3A3495499%3A3501736&c=PHOTO&cid=652255 Мордовские фотоматериалы из фондов Кунсткамеры]
{{refend}}

{{Финн-укăр йăхĕсем}}

[[Категори:Мордва| ]]
[[Категори:Финн-укăр халăхĕсем]]