Пенза кĕпĕрни страницӑн кодне пӑхни

'''Пенза кĕпĕрни''' — 1796—1797 тата 1801—1928 çулсенче Раççей империн, [[Раççей Совет Федерацин Социализм Республики (1917—1922)|РСФСР]] тата [[Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ|ССРП]] пулнă администрациллĕ-территориллĕ виçи. Кĕперне хули — [[Пенза]].

== Географи ==
[[File:Zapadnye gubernii Rossii 1917.png|thumb|right|Раççейĕн администрациллĕ пайланăвĕ (анăç пайĕ) 1917 çулта.]]
Кĕпĕрне лаптăкĕ — 34 129,1 [[çухрăм]]² (38 840 км²). Анăç енче — [[Тамбов кĕпĕрни|Тамбов]], кăнтăр енче — [[Сарăту кĕпĕрни|Сарăту]], тухăç енче — [[Чĕмпĕр кĕпĕрни|Чĕмпĕр]], çурçĕр енче — [[Чулхула кĕпĕрни|Чулхула]] кĕпернисемпе чикĕ тытнă. [[1926]] çулта кĕперне çĕрĕн таптăкĕ 46 266 км² пулнă<ref name="ДW1926">{{cite web|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_26.php?reg=274|title=Всесоюзная перепись населения 1926 г.|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2011-08-13|deadlink=no}}</ref>.

== Истори ==
[[1780]] çулхи [[авăн, 15|авăнăн 15-мĕшĕнче]] [[Екатерина II|II Кĕтерне]] реформипе [[Пенза енлĕхĕ]]не йĕркеленĕ, унта унчен [[Хусан кĕпĕрни]]не кĕнĕ [[Пенза провинцийĕ|Пенза провинцине]], çаплах [[Воронеж кĕпĕрни]]не кĕнĕ [[Шацк провинцийĕ|Шацк]] тата [[Тамбов провинцийĕ|Тамбов]] провинцисен пайĕсене кĕртнĕ.

[[1796]] çулхи [[раштав, 12|раштавăн 12-мĕшĕнче]] ''Пенза енлĕхне'' '''Пенза кĕпĕрнине''' куçарнă, унта салатнă [[Сарăту кĕпĕрни]]н пайĕ те кĕнĕ.

[[1797]] çулхи пушăн 5-мĕшĕнче Пенза кĕпĕрнине пăрахăçланă та уесĕсене [[Сарăту кĕперни|Сарăту]], [[Тамбов кĕпĕрни|Тамбов]], [[Чулхула кĕпĕрни|Чулхула]] тата [[Чĕмпĕр кĕпĕрни|Чĕмпĕр]] кĕпернисене валеçнĕ.

[[1801]] çулхи авăнăн 9-мĕшĕнче '''Пенза кĕпĕрнине''' 10 уес касса парса тепĕр хут туса хунă.

Пенза кĕпĕрнине [[Раççейри выçлăх (1891—1892)|1891—1892 çулсенчи выçлăх]] вăхăтĕнче питĕ йывăр килнĕ.

1928 çулхи çăвăн 14-мĕшĕнче ПĔТК тата РСФСР Совхалкомĕн Йышăнăвĕпе '''Пенза кĕпĕрнине''' пĕтернĕ, унăн çĕрĕсем [[Вăтам Атăл облаçĕ|Вăтам Атăл облаçне]] кĕнĕ<ref>[http://geo.1september.ru/article.php?ID=200102105 С. А. Тархов «Первая советская реформа, укрупнение единиц административно-территориального деления в 1923—1929 гг.»]</ref><ref>{{Cite web |url=http://penzagard.ru/administrativno-territorialnoe-delenie-penzenskogo-kraya.html |title=Хроника административно-территориального деления Пензенского края |accessdate=2011-08-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140204040849/http://penzagard.ru/administrativno-territorialnoe-delenie-penzenskogo-kraya.html |archivedate=2014-02-04 |deadlink=yes }}</ref>.

== Кĕпĕрне пуçлăхĕсем ==
[[File:Губернаторский дом (Пенза).jpg |thumb|right|300px|[[Кĕпĕрнаттăр çурчĕ (Пенза)|Пенза кĕпĕрнпттăрĕсен резиденцийĕ]]]]

=== Генерал-кĕпĕрнаттăрсем ===
{| class="wikitable"
|-
! Х. Я. А.
! Титул, чин, хисеп
! Ĕç вырăнĕнчи вăхăт
|-
| [[Воронцов Роман Илларионович|Воронцов Роман Илларионович]]
| граф, генерал-аншеф
| <center>31.12.1780—1781</center>
|-
| [[Мещерский Платон Степанович|Мещерский Платон Степанович]]
| кнеç, генерал-аншеф
| <center>1782—1783</center>
|-
| [[Ребиндер Иван Михайлович|Ребиндер Иван Михайлович]]
| генерал-поручик
| <center>1783—01.03.1792</center>
|-
| [[Каховский Михаил Васильевич|Каховский Михаил Васильевич]]
| граф, генерал-аншеф
| <center>1792—1796</center>
|-
| [[Вяземский Андрей Иванович|Вяземский Андрей Иванович]]
| кнеç, генерал-поручик
| <center>1796—1797</center>
|}

=== Енлĕх пуçлăхĕсем ===
{| class="wikitable"
|-
! Х. Я. А.
! Титул, чин, хисеп
! Ĕç вырăнĕнчи вăхăт
|-
| [[Ступишин Иван Алексеевич|Ступишин Иван Алексеевич]]
| генерал-поручик
| <center>21.04.1780—13.03.1796</center>
|-
| [[Гедеонов Михаил Яковлевич|Гедеонов Михаил Яковлевич]]
| чăн патшалăх канашçи
| <center>13.03.1796—12.12.1796</center>
|}

=== Кĕпĕрнаттăрсем ===
{| class="wikitable"
|-
! Х. Я. А.
! Титул, чин, хисеп
! Ĕç вырăнчи вăхăт
|-
| [[Гедеонов Михаил Яковлевич|Гедеонов Михаил Яковлевич]]
| чăн патшалăх канашçи
| <center>12.12.1796—15.03.1797</center>
|-
|
| ''1797 çулхи пушăн 5-мĕшĕнче Пенза кепернине пăрахăçланă. Тепĕр хут 1801 çулхи авăнăн 9-мĕшĕнче туса хунă.''
|
|-
| [[Вигель Филипп Лаврентьевич|Вигель Филипп Лаврентьевич]]
| вăрттăн канашçи
| <center>05.09.1801—30.03.1809</center>
|-
| [[Крыжановский Александр Фёдорович|Крыжановский Александр Фёдорович]]
| чăн патшалăх канашçи
| <center>06.04.1809—18.02.1811</center>
|-
| [[Голицын Григорий Сергеевич (1779)|Голицын Григорий Сергеевич]]
| кнеç, вăрттăн канашçи
| <center>18.02.1811—14.06.1816</center>
|-
| [[Сперанский Михаил Михайлович|Сперанский Михаил Михайлович]]
| вăрттăн канашçи
| <center>30.08.1816—22.03.1819</center>
|-
| [[Лубяновский Фёдор Петрович|Лубяновский Фёдор Петрович]]
| чăн патшалăх канашçи (вăрттăн канашçи)
| <center>22.03.1819—12.02.1831</center>
|-
| [[Панчулидзев Александр Алексеевич|Панчулидзев Александр Алексеевич]]
| патшалăх канашçи (вăрттăн канашçи)
| <center>12.02.1831—14.08.1859</center>
|-
| [[Толстой Егор Петрович|Толстой Егор Петрович]]
| граф, Свита Его Величества, генерал-майор (генерал-лейтенант)
| <center>31.08.1859—06.08.1861</center>
|-
| [[Купреянов Яков Александрович|Купреянов Яков Александрович]]
| чăн патшалăх канашçи, (16.11.1862 çирĕплетнĕ), (вăрттăн канашçи)
| <center>06.08.1861—28.12.1862</center>
|-
| [[Александровский Василий Павлович|Александровский Василий Павлович]]
| чăн патшалăх канашçи (21.06.1863 çирĕплетнĕ), (вăрттăн канашçи)
| <center>28.12.1862—03.07.1867</center>
|-
| [[Селиверстов Николай Дмитриевич|Селиверстов Николай Дмитриевич]]
| генерал-майор
| <center>03.07.1867—15.03.1872</center>
|-
| [[Татищев Александр Александрович|Татищев Александр Александрович]]
| вăрттăн канашçи
| <center>05.05.1872—01.01.1887</center>
|-
| [[Волков Аполлон Николаевич|Волков Аполлон Николаевич]]
| вăрттăн канашçи
| <center>05.02.1887—21.12.1889</center>
|-
| [[Горяйнов Алексей Алексеевич|Горяйнов Алексей Алексеевич]]
| генерал-майор
| <center>02.01.1890—08.06.1895</center>
|-
| [[Святополк-Мирский Пётр Дмитриевич|Святополк-Мирский Пётр Дмитриевич]]
| кнеç, генерал-майор
| <center>11.06.1895—30.12.1897</center>
|-
| [[Адлерберг, Александр Васильевич|Адлерберг Александр Васильевич]]
| граф, камергер, патшалăх канашçи (чăн патшалăх канашçи) (10.05.1899 çирĕплетнĕ)
| <center>03.01.1898—13.06.1903</center>
|-
| [[Хвостов Сергей Алексеевич|Хвостов Сергей Алексеевич]]
| чăн патшалăх канашçи
| <center>04.07.1903—01.06.1906</center>
|-
| [[Александровский Сергей Васильевич|Александровский Сергей Васильевич]]
| генерал-майор
| <center>01.06.1906—25.01.1907</center>
|-
| [[Кошко Иван Францевич|Кошко Иван Францевич]]
| чăн патшалăх канашçи
| <center>10.02.1907—10.10.1910</center>
|-
| [[Лилиенфельд-Тоаль Анатолий Павлович|Лилиенфельд-Тоаль Анатолий Павлович]]
| чăн патшалăх канашçи
| <center>02.11.1910—29.11.1914</center>
|-
| [[Евреинов Александр Александрович (1873)|Евреинов Александр Александрович]]
| чăн патшалăх канашçи
| <center>29.11.1914—29.04.1917</center>
|}

== Çав. пекех ==
* [[Пенза облаçĕ]]
* [[Мордва Республики]]

== Литература ==
* ''В. М. [[Терехин]]'', «Археологические изыскания и раскопки» — «Пензенский сборник», вып. 1.
* «Материалы для географии и статистики России» (Сталь, «Пензенская губерния»);
* Памятные и справочные книжки Пензенской губернии. 1864, 1889, 1892—97 гг.;
* «Сборник Пензенского губ. стат. комитета» (3 вып., 1893—1896);
* ''К. Р. Евграфов'', «25-летняя деятельность Пензенского земства, 1865—89»;
* ''И. Кузьмин'', «Пензенская губерния»;
* ''А. Ф. Селиванов'', «Буртасы»;
* ''А. Ф. Селиванов'', «Биографии пензяков»;
* [http://chigirin.narod.ru/book.html#penz Справочная книжка Пензенской губернии на 1901 год].
* [https://web.archive.org/web/20130521144139/http://blacksearcher.ru/forum/viewtopic.php?t=267 Списки населённых мест Пензенской губернии 1869, JPG]

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* [[s:Категория:ЭСБЕ:Пензенская губерния|ЭСБЕ:Пенза кĕперни]]
* [https://web.archive.org/web/20180420182422/http://www.tamala.ru/ Информационный портал для жителей Тамалы и Тамалинского района Пензенской области]
* [http://new.runivers.ru/maps/podratlas/42 Карта Пензенской губернии из «Атласа» А. А. Ильина 1876 года] (просмотр на движке Google на сайте runivers.ru)
* [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/11460-30-penzenskaya-guberniya-1890-statistika-rossiyskoy-imperii-16-vyp-5#page/1/mode/grid/zoom/1 Пензенская губерния. — 1890. — (Статистика Российской империи; 16. вып. 5).]
* [http://leb.nlr.ru/edoc/44391/Справочная-книга-Пензенской-губернии-на-1892-год Справочная книга Пензенской губернии на 1892 год / Изд. Пензенского губернского статистического комитета; Сост. секр. стат. ком. В. П. Попов. — Пенза: Тип. губ. правл.: 1892. — 268 с.]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Апрель 2020 |bot=InternetArchiveBot }}
* [https://book-olds.ru/BookLibrary/30001-Pam-kn-Penzenskoy-gub.html Библиотека Царское Село, книги по истории Пензенской губернии (Памятные книжки), PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190403081443/https://book-olds.ru/BookLibrary/30001-Pam-kn-Penzenskoy-gub.html |date=2019-04-03 }}
* [http://kornilovi.ru/category/spiski_naselen/penzenskaia_guberniya Алфавитный каталог населённых мест Пензенская губернии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200223130934/http://kornilovi.ru/category/spiski_naselen/penzenskaia_guberniya |date=2020-02-23 }}

{{Раççей империн администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕ}}
{{Пенза кĕпĕрнаттăрĕсем}}

[[Категори:Пенза кĕпĕрни|*]]