Хасарсем страницӑн кодне пӑхни

[[File:Khazar coin Spillings Hoard.jpg|right|234px|IX ĕмĕрти хасар вак укçи]]
'''Хасарсем''' ([[араб чĕлхи|араб.]] خزر (ал-хазар); перс. خزر; (хазаран); греч. Χαζαροι (хазарой); ивр. пĕр. хис. כוזרי. нум. хис. כוזרים (кузари, кузарим); авал-вырăс козаре ; лат. Gazari, Cosri), — авалхи куçса çӳрекен [[тĕрĕк халăхĕсем|тĕрĕк халăхĕ]]. [[Хазар чĕлхи]]пе калаçнă.

== Пурăннă ареалĕ, экспанси ==
[[File:Chasaren.jpg|мини|250px|Хасар хаканлăхĕ]]
VII ĕмĕрчен хасарсем юркăн халăхсен империсенче пăхăнса пурăннă. 560-мĕш çулсенче [[Тĕрĕк хаканлăхĕ|Тĕрĕк хаканлăхне]] лекнĕ, вăл арканнă хыççăн VII ĕмĕрĕн варринче хăйсен патшалăхне — çак регионта чылай вăхăт хуçаланнă юркăн йăхсен пĕрлешĕвне — [[Хасар хаканлăхĕ|Хасар хаканлăхне]] (650—969) туса хунă.

Чи малтанах [[Дербент]]ран çурçĕрелле районта, хальхи [[Дагестан]]ăн айлăм çĕрĕсенче пурăннă хасарсем хăйсем пăхăнтарнă регионсенче — [[Крым]]ра, [[Дон]] тăрăхĕнче тата уйрăмах Анатри [[Атăл]] таврашĕнче — кунта VIII ĕмĕрте тĕп хулине лартнă — вырнаçма тытăннă. Хасарсен темиçе ушкăнне [[Иран]]а тата [[Арап халифачĕ|Арап халифатне]] хирĕç чылай хушă вăрçнă хыççăн хĕстернипе [[Кавказ Лешьен]]е куçма тивнĕ. Çавăнпа [[Аббасид халифачĕ|Аббасид халифачĕн]] çӳлти [[хасартан тухнă гулямсем|гулямĕсем]] хасартан тухнине палăртмалла. Çаплах хасарсен  çар гарнизонĕ [[Кустантин]]ра тăни тата Киевре [[Киев çырăвĕ|хасар-еврей]] общини пулни паллă (Козары çырма халĕ те Киевре пур).

== Çав. пекех ==
* [[Хасар хаканлăхĕ]]
* [[Еврей-хазар хушшинчи çыру çырса илни]]

== Вуламалли ==
* {{кĕнеке
 | автор         = [[Артамонов Михаил Илларионович|Артамонов М.И.]]
 | пуçелĕк       = История хазар
 | каçă          = http://kronk.spb.ru/library/artamonov-mi-1962.htm
 | яваплă        = Ред. [[Гумилёв Лев Николаевич|Гумилёв Л. Н.]]
 | вырăн         = Л.
 | издательство  = Изд-во Гос. Эрмитажа
 | çул           = 1962
 | страницы      = 
 | страниц       = 523
 | серия         = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}
* {{кĕнеке
 | автор         = [[Заходер Борис Николаевич|Заходер Б. Н.]]
 | пуçелĕк       = Каспийский   свод  сведений о Восточной Европе. [Т. 1.] Горган и Поволжье в IX-X вв.
 | каçă          = http://gumilevica.kulichki.net/Rest/rest0100.htm
 | вырăн         = М.
 | издательство  = [[Наука (издательство)|Наука]]
 | çул           = 1962
 | страницы      = 
 | страниц       = 279
 | серия         = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}
* {{кĕнеке
 | автор         = [[Ивик Олег|Ивик О.]], Ключников В.
 | пуçелĕк       = Хазары
 | яваплă        = Олег Ивик, Владимир Ключников
 | вырăн         = М.
 | издательство  = Ломоносовъ
 | çул           = 2013
 | страниц       = 336
 | сери          = История. География. Этнография
 | isbn          = 978-5-91678-148-9
 | тираж         = 1500
 | ref           = 
}} (куç.)
* {{кĕнеке
 | автор         = [[Кёстлер Артур|Кёстлер А.]]
 | пуçелĕк       = Тринадцатое колено: Крушение империи хазар и её наследие
 | оригинал      = 
 | вырăн         = СПб.
 | издательство  = Евразия
 | çул           = 2001
 | страниц       = 320
 | сери          = Barbaricum
 | isbn          = 5-8071-0076-X
 | тираж         = 3000
 | ref           = 
}} (куç.)
* {{кĕнеке
 | автор         = [[Новосельцев Анатолий Петрович|Новосельцев А. П.]]
 | пуçелĕк       = Хазарское государство и его роль в истории Восточной Европы и Кавказа
 | каçă          = http://dgve.csu.ru/bibl/Novoseltcev_1990.shtml 
 | вырăн         = М.
 | издательство  = [[Наука (издательство)|Наука]]
 | çул           = 1990
 | страниц       = 264
 | isbn          = 5-02-009552-4
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}
* ''[[Петрухин Владимир Яковлевич|Петрухин В.]], Флёров В.'' Иудаизм в Хазарии по данным археологии // История еврейского народа в России. От древности до раннего Нового времени. Том 1 — М.: Мосты культуры/Гешарим, 2010. — С. 149-161.
* {{кĕнеке |автор=[[Плетнёва Светлана Александровна|Плетнёва С. А.]] |пуçелĕк= Хазары |каçă= http://www.russiancity.ru/ybooks/y1.htm |яваплă = Яв. ред. [[Рыбаков Борис Александрович|Б. А. Рыбаков]] |вырăн= М. |издательство=[[Наука (издательство)|Наука]] |çул=1976 |страниц=96 |серия= Научно-популярная серия |тираж= 120&nbsp;000 |ref=Плетнёва}}

== Каçăсем ==
* [http://www.khazaria.com/ АПШ-ри "Хасар Ен" ĕçлĕхне кăмăллакансен сайчĕ] {{ref-en}}
* [http://js.smi2.ru/newdata/adpreview?ad=344160&bl=4321&ct=adpreview&st=4 Откуда взялись евреи?]
* [http://www.lenta.ru/photo/2008/05/21/hazary/ "Хасар пуххи" çинчен] {{ref-ru}}
* [http://astrakhan-450.ru/unesco/341.shtml Атăл хулине тупни çинчен]{{Ĕçлемен каçă|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}
* [http://www.rian.ru/science/20080903/150938741.html Атăл хулине тупни хаклăх тĕлĕшĕнчен Novgorod хулини тупнипе пĕр шайра] {{ref-ru}}
* [http://www.lechaim.ru/ARHIV/174/VZR/a02.htm Атăл хула - ĕмĕт хули.] {{ref-ru}}
* [http://www.sarkel.ru/istoriya/hazarskij_proekt/ "Хасар Ен" ĕçлĕх çинчен] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111127102347/http://sarkel.ru/istoriya/hazarskij_proekt/ |date=2011-11-27 }} {{ref-ru}}

{{Хасар Ен}}
{{Гардарики}}
{{Бавар географĕ}}

[[Категори:Тĕрĕк халăхĕсем]]
[[Категори:Çухалнă халăхсем]]
[[Категори:Хасарсем| ]]
[[Категори:Авалхи халăхсем]]