Хасарсем

Хасарсем (араб. خزر (ал-хазар); перс. خزر; (хазаран); греч. Χαζαροι (хазарой); ивр. пĕр. хис. כוזרי. нум. хис. כוזרים (кузари, кузарим); авал-вырăс козаре ; лат. Gazari, Cosri), — авалхи куçса çӳрекен тĕрĕк халăхĕ. Хазар чĕлхипе калаçнă.

Пурăннă ареалĕ, экспанси

Хасар хаканлăхĕ

VII ĕмĕрчен хасарсем юркăн халăхсен империсенче пăхăнса пурăннă. 560-мĕш çулсенче Тĕрĕк хаканлăхне лекнĕ, вăл арканнă хыççăн VII ĕмĕрĕн варринче хăйсен патшалăхне — çак регионта чылай вăхăт хуçаланнă юркăн йăхсен пĕрлешĕвне — Хасар хаканлăхне (650—969) туса хунă.

Чи малтанах Дербентран çурçĕрелле районта, хальхи Дагестанăн айлăм çĕрĕсенче пурăннă хасарсем хăйсем пăхăнтарнă регионсенче — Крымра, Дон тăрăхĕнче тата уйрăмах Анатри Атăл таврашĕнче — кунта VIII ĕмĕрте тĕп хулине лартнă — вырнаçма тытăннă. Хасарсен темиçе ушкăнне Ирана тата Арап халифатне хирĕç чылай хушă вăрçнă хыççăн хĕстернипе Кавказ Лешьене куçма тивнĕ. Çавăнпа Аббасид халифачĕн çӳлти гулямĕсем хасартан тухнине палăртмалла. Çаплах хасарсен çар гарнизонĕ Кустантинра тăни тата Киевре хасар-еврей общини пулни паллă (Козары çырма халĕ те Киевре пур).

Çав. пекех

• Хасар хаканлăхĕ
• Еврей-хазар хушшинчи çыру çырса илни

Вуламалли

• Артамонов М.И. История хазар / Ред. Гумилёв Л. Н.. — Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 1962.
• Заходер Б. Н. Каспийский свод сведений о Восточной Европе. [Т. 1. Горган и Поволжье в IX-X вв.]. — М.: Наука, 1962.
• Ивик О., Ключников В. Хазары / Олег Ивик, Владимир Ключников. — М.: Ломоносовъ, 2013. — (История. География. Этнография). — 1500 экз. — ISBN 978-5-91678-148-9 (куç.)
• Кёстлер А. Тринадцатое колено: Крушение империи хазар и её наследие. — СПб.: Евразия, 2001. — (Barbaricum). — 3000 экз. — ISBN 5-8071-0076-X (куç.)
• Новосельцев А. П. Хазарское государство и его роль в истории Восточной Европы и Кавказа. — М.: Наука, 1990. — ISBN 5-02-009552-4
• Петрухин В., Флёров В. Иудаизм в Хазарии по данным археологии // История еврейского народа в России. От древности до раннего Нового времени. Том 1 — М.: Мосты культуры/Гешарим, 2010. — С. 149-161.
• Плетнёва С. А. Хазары / Яв. ред. Б. А. Рыбаков. — М.: Наука, 1976. — 120 000 экз.

Каçăсем

• АПШ-ри "Хасар Ен" ĕçлĕхне кăмăллакансен сайчĕ (акăлч.)
• Откуда взялись евреи?
• "Хасар пуххи" çинчен (выр.)
• Атăл хулине тупни çинчен(ĕçлемен каçă) (выр.)
• Атăл хулине тупни хаклăх тĕлĕшĕнчен Novgorod хулини тупнипе пĕр шайра (выр.)
• Атăл хула - ĕмĕт хули. (выр.)
• "Хасар Ен" ĕçлĕх çинчен (выр.)