Хункăрсем страницӑн кодне пӑхни

{{Халăх
| ячĕ     = Хункăрсем
| ӳкерчĕк = {{image array|perrow=5|width=60|height=70
| image1  = StefanIHongarije.jpeg| caption1 = [[Сăваплă I Иштван|Иштван I]]
| image2  = Elisabet_av_Thüringen.jpg| caption2 = [[Хункăр Елизавети]]
| image3  = Matthias_Corvinus.jpg| caption3 = [[Матьяш I (Хункăр королĕ)|Матьяш Хуньяди]]
| image4  = GabrielBethlen.jpg| caption4 = [[Бетлен Габор|Габор Бетлен]]
| image5  = II._Rákóczi_Ferenc_Mányoki.jpg| caption5 = [[Ференц II Ракоци]]
| image6  = 1512_Dürer_Kaiser_Sigismund_anagoria.JPG| caption6 = [[Сигизмунд (Сăваплă Рим  империн императорĕ)|Сигизмунд I]]
| image7  = Bolyai_János_(Márkos_Ferenc_festménye).jpg| caption7 = [[Бойяи Янош|Янош Бойяи]]
| image8  = Gróf Széchenyi István.jpg| caption8 = [[Сеченьи Иштван|Иштван Сеченьи]]
| image9  = Barabas-eotvos.jpg| caption9 = [[Этвёш Йожеф|Йожеф Этвёш]]
| image10 = Barabas-arany.jpg| caption10 = [[Арань Янош|Янош Арань]]
| image11 =Eötvös Loránd (Székely Aladár felvétele, 1912).jpg| caption11 = [[Этвёш Лоранд|Лоранд Этвёш]]
| image12  = Csontváry_Önarckép.jpg| caption12 = [[Чонтвари Тивадар Костка|Тивадар Костка Чонтвари]]
| image13  = Bartók_Béla.jpg| caption13 = [[Барток Бела|Бела Барток]]
| image14 = Horthy_the_regent.jpg| caption14 = [[Хорти Миклош|Миклош Хорти]]
| image15 =Baroness_Emma_Orczy_by_Bassano.jpg| caption15 = [[Орци Эмма|Эмма Орци]]
| image16 = János_Kádár_(fototeca.iiccr.ro).jpg| caption16 = [[Кадар Янош|Янош Кадар]]
| image17 = Ary_Scheffer_-_Franz_Liszt.jpg| caption17 = [[Лист Ференц|Ференц Лист]]
| image18 = Bujtor.jpg| caption18 = [[Буйтор, Иштван|Иштван Буйтор]]
| image19 = Rubik Ernő cropped.jpg| caption19 = [[Рубик Эрнё|Эрнё Рубик]]
| image20 = Peter_Esterhazy_by_Kubik_02.jpg| caption20 = [[Эстерхази Петер|Петер Эстерхази]]
| image21 = Yozhef_Sabo.jpg| caption21 = [[Сабо Йожеф Йожефович|Йожеф Сабо]]
| image22 = SzaboIstvan1.jpg| caption22 = [[Сабо Иштван|Иштван Сабо]]
| image23 = Ferenc_Puskás.jpg| caption23 = [[Пушкаш, Ференц|Ференц Пушкаш]]
| image24 = Gabor,_Zsa_Zsa.jpg| caption24 = [[Габор, Жа Жа|Жа Жа Габор]]
| image25 = Barbara_Palvin_Cannes_2013.jpg | caption25 = [[Палвин, Барбара|Барбара Палвин]]
}}
| анлăшĕ  =
| алпусни = 
| тăван ячĕ = Magyarok 
| йышĕ      = 14,5 млн 
| вырнаçăвĕ = {{HUN}} 9 416 015 ([[2001]])<ref>[http://www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/18/tables/load1_28.html Демографические данные на сайте nepszamlalas.hu]</ref><br />
{{ROU}} 1 237 746 (2011)<ref>http://www.arges.insse.ro/phpfiles/RPL2011NIVEL%20NATIONAL.pdf</ref><br />
{{SVK}} 458 467 (2011)<ref name=slovakstat>{{cite web  |url=http://census2011.statistics.sk/SR/TAB.%20115%20Obyvate%BEstvo%20pod%BEa%20pohlavia%20a%A0n%E1rodnosti.xls |title=TAB. 115 Obyvateľstvo podľa pohlavia a národnosti |author= |coauthors= |quote= |date=2011 |format=xlc |publisher=Český statistický úřad |accessdate=2015-10-25 |lang=sk |description=Распределение населения по полу и национальности по результатам переписи населения (2011) на сайте Статистического бюро Словакии}}</ref><br />
{{CAN}} 315 510 (2006)<ref>[http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?TPL=RETR&ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=1&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=92333&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=0&Temporal=2006&Theme=80&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF= Демографические данные на сайте statcan.ca]</ref><br />
{{SRB}} 293 299 (2002)<ref>[http://www.hhrf.org/htmh/?menuid=060208 2006. évi jelentés a szlovákiai magyarság helyzetéről]</ref><br />
{{UKR}} 156 600 (2001)<ref>[http://www.hhrf.org/htmh/?menuid=060207 Демографические данные на сайте hhrf.org]</ref><br />
{{CZE}} 8 920 (2011)<ref name=structura>{{cite web  |url=https://www.czso.cz/documents/10180/20551765/170223-14.pdf/d0d27736-ef15-4f4f-bf26-e7cb3770e187?version=1.0 |title=Národnostní struktura obyvatel |author= |coauthors= |quote= |date=2014-06-30 |format=PDF |publisher=Český statistický úřad |accessdate=2015-10-25 |lang=cs |description=Этнический состав населения Чехии на сайте Чешского статистического управления  — C. 5}}</ref><ref name="Population by ethnicity">{{cite web  |url=https://www.czso.cz/documents/10180/20548153/130055140116.pdf/12b2d09a-5297-4053-b9fd-7839dbab43f2?version=1.0 |title=Population by ethnicity by 1921–2011 censuses |author= |coauthors= |quote= |date=2011 |format=PDF |publisher=Český statistický úřad |accessdate=2015-10-25 |lang=en |description=Население по национальности по результатам переписей населения (1921—2011) на сайте Чешского статистического управления}}</ref>
| çухалнă =
| архкультура =
| чĕлхе = [[Хункăр чĕлхи|Хункăр]]
| расă = Европеоидсем
| тĕн = [[Католицизм Хункăрта|Католицизм]] ([[Хункăр католици чиркĕвĕ|ВКЧ]] тата [[Католици чиркĕвĕ|Рим-католици]]), [[Протестантизм]] (ытларах [[Хункăр реформаци чиркĕвĕ|Кальвинизм]], [[Унитарианлăх|Унитарианизм]] тата [[Лютеранлăх]]), [[Православи Венгрире|Православи]], [[Иудаизм]]
| тăванла = Чĕлхипе – [[Финн-укăр халăхĕсем]]<br />Генетикипе – [[поляксем]], [[хорватсем]] тата [[украинсем]]
| кĕрет =[[Финн-укăр халăхĕсем]],
| ун шутĕнче = [[секейсем]], [[чангошсем]], [[мадьярабсем]], [[яссем]]
| пулса тухни = [[мадьярсем]], [[валахсем]], [[анăç славянсем]], [[яссем]], [[аварсем]], [[берендейсем]], [[кăпчаксем]]
}}
'''Хункăрсем е Вункăрсем''' (тăван ят — '''мадьярсем''', {{lang-hu|magyarok}} {{IPA|[ˈmɒɟɒrok]}}) — [[Укăр чĕлхисем|укăр чĕлхе ушкăнне]] кĕрекен [[Европейсем|европăри халăх]].

Хальхи Хункăрăн патшалăха чăмăртакан халăх. Хункăрсен чылай йышĕ çаплах [[Румыни]]ре ([[Трансильвани]] тахçанхи облаçĕ), [[Серби]]ре ([[Воеводина|Воеводинăри]] çурçĕр çĕрĕ), [[Словаки]]ре, [[Украина|Украинăра]], [[РФ|Раççейре]], [[Германи]]ре, [[Аслă Британи]]ре, [[Австри]]ре, [[АПШ|Америкăри Пĕрлешĕннĕ Штатсенче]], [[Чили]]ре тата [[Канада|Канадăра]] пурăнаççĕ. Тăван çĕршывăн тулашĕнче хункăрсем ытларах [[АПШ#Пурăнан халăх|АПШ-че]] — 1,5 миллион çын. Хункăрта вара 9,5 млн яхăн хункăр (2001 çулта халăхса çырни), çак ĕнтĕ патшалăхра пурнан халăхан 93 % шутланать<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=hun Hungarian]</ref>. [[Тĕне тытни|Тĕне тытассипе]] халăхăн çурри ытла хункăр — [[Католицизм|католиксем]], иккĕмĕш вырăнта — [[протестантизм|протестантсем]] ([[Лютеранлăх|лютерансемпе]] [[Кальвинизм|кальвинистсем]]).

== Этимологи ==
[[Акăлчан чĕлхи|Анклăшла]] Hungarians тесе калани Onogur сăмахран тухса каят. On ogur -> [[Хункăр чĕлхи|вунк.]] Оn ökör -> Вунă вăкăр (кил-йыш) тенине пĕлтерет. Вункарсен ökör сăмахе огузсен öküz сăмахĕнчен пулат, пулкар ротацизăмĕ *z > r.  ökör > öküz > wăkăr.

Пулкарсем: Он окор

Тури чăвашсем: Вон вокор

Анатри чăвашсем: Вун вăкăр

Вырăсла ''Венгор'' — вăл польск. węgier «венгр», белор. вугорац, словен. vogr, vogrin, польск. węgier, węgrzyn, лит. veñgras, чăвашла ''Вункăр.''

(греч. ’Ονόγουροι, ’Ονογούρων,''’Ονογουνδούρων'', ''Ούννογουνδούρων'')

== Кун-çулĕ ==
[[File:Arrival of the Hungarians (Árpád Feszty).jpg|thumb|right|250px|[[Фести Арпад|Арпад Фести]], [[Меднянский Ласло|Л. Меднянский]] тата [[Барчаи Енё|Е. Барчаи]] ӳкерçĕсем. «Арпад кнеç  Карпат урлă каçни». Пир ([[циклорама]], 1800
м²), Венгрие мадьярсем çĕнтерсе илни пинçуллăха уявланă тĕле çырнă. Ópusztaszer, Наци мемориал музейĕ, Венгрия.]]
[[File:Honfoglalas.gif|thumb|250px|Венгрсен эмиграцилени]]
[[File:Hungarian migration.png|thumb|250px|Венгрсен миграцилени.]]
[[File:Magyars (Hungarians) in Hungary, census 1890.jpg|thumb|250px|Венгрсем (1890)]]
[[File:Historical Magyar population.png|thumb|250px|Венгрсем (900—1980)]]
[[File:Magyarok-Bejovetele-ChroniconPictum.jpg|thumb|250px|Мадьярсем Карпат урлă каçни [[Chronicon Pictum]], 1360.]]
[[File:Hungarian-style shield 1.jpg|thumb|200px|Венгр [[хусар]]ĕн шлемĕ тата питлĕхĕ. <br />Çакăн пек питлĕх мăя хĕçпе çапсан та хӳтĕлет.]]

== Çавăн пекех ==
* [[Венгрсем Австралире]]
* [[Венгрсем Аслă Британире]]
* [[Венгрсем Германире]]
* [[Венгрсем Чилире]]

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем|2}}

== Литература ==
* {{кĕнеке |автор= |пай=Венгры|каçă пайĕ=http://www.krskstate.ru/80/narod/etnoatlas/0/etno_id/100|пуçелĕк=Этноатлас Красноярского края |оригинал= |каçă=http://www.krskstate.ru/80/narod/etnoatlas |яваплă=Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; гл. ред. [[Рафиков, Рашит Гиззатович|Р. Г. Рафиков]] ; редкол.: [[Кривоногов Виктор Павлович|В. П. Кривоногов]], Р. Д. Цокаев |кăларăм=2-мĕ кăл., тӳрл. тата хуш. |вырăн=[[Красноярск]] |издательство=[[Платина (издательство)|Платина]] |çул=2008 |том= |страницы= |столбцы= |страниц=224 |серия= |isbn=978-5-98624-092-3 |тираж= |ref=Этноатлас Красноярского края }}
* ''[[Подольный Роман Григорьевич|Подольный Р. Г.]]'' Пути народов. — М.: [[Детская литература (издательство)|Детская литература]], 1975.
* Справочник личных имён народов РСФСР. — М.: [[Русский язык (издательство)|Русский язык]], 1989. — С. 305. — ISBN 5-200-00388-1
* ''[[Шушарин Владимир Павлович|Шушарин В. П.]]'' Ранний этап этнической истории венгров. Проблемы этнического самосознания. — М.: [[РОССПЭН]], 1997. — ISBN 5-86004-105-5
* Народы и религии мира : Энциклопедия. / Гл. ред. [[Тишков, Валерий Александрович|В. А. Тишков]]; Редкол.: [[Артёмова, Ольга Юрьевна|О. Ю. Артёмова]], [[Арутюнов, Сергей Александрович|С. А. Арутюнов]], [[Кожановский, Александр Николаевич|А. Н. Кожановский]], [[Макаревич, Владимир Михайлович|В. М. Макаревич]] (зам. гл. ред.), [[Попов, Владимир Александрович (этнограф)|В. А. Попов]], [[Пучков, Павел Иванович|П. И. Пучков]] (зам. гл. ред.), [[Ситнянский, Георгий Юрьевич|Г. Ю. Ситнянский]]. — М.: [[Большая Российская энциклопедия (издательство)|Большая Российская энциклопедия]], 1998. — ISBN 5-85270-155-6

== Каçăсем ==
* [http://orosz-szotar.hu/ Русско-Венгерский словарь]
* [http://uralistica.ning.com/ Uralistica — Финно-угорское сообщество] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100426025641/http://uralistica.ning.com/ |date=2010-04-26 }}
* [http://fucongress.org/ Международный консультативный комитет финно-угорских народов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120408204227/http://www.fucongress.org/ |date=2012-04-08 }}
* [http://www.fennougria.ee/?lang=ru «Учреждение Фенно-Угриа»]
* [http://www.finugor.ru/ru Информационный центр финно-угорских народов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100829055843/http://www.finugor.ru/ru |date=2010-08-29 }}

{{Финн-укăр халăхĕсем}}

[[Категори:Финн-укăр халăхĕсем]]
[[Категори:Венгри халăхĕсем]]
[[Категори:Румыни халăхĕсем]]
[[Категори:Серби халăхĕсем]]
[[Категори:Венгрсем|*]]
[[Категори:Укăрсем]]

[[ru:Венгры]]