Хункăрсем

	Хункăрсем
Тăван ячĕ	Magyarok
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
	Пурĕпе: 14,5 млн; Хункăри 9 416 015 (2001); Румыни 1 237 746 (2011); Словаки 458 467 (2011); Канада 315 510 (2006); Серби 293 299 (2002); Украина 156 600 (2001); Чехи 8 920 (2011)
Чĕлхе	Хункăр
Тĕн	Католицизм (ВКЧ тата Рим-католици), Протестантизм (ытларах Кальвинизм, Унитарианизм тата Лютеранлăх), Православи, Иудаизм
Расă тĕсĕ	европеоидсем
Кĕрет	Финн-укăр халăхĕсем,

Хункăрсем е Вункăрсем (тăван ят — мадьярсем, хунк. magyarok [ˈmɒɟɒrok]) — укăр чĕлхе ушкăнне кĕрекен европăри халăх.

Хальхи Хункăрăн патшалăха чăмăртакан халăх. Хункăрсен чылай йышĕ çаплах Румынире (Трансильвани тахçанхи облаçĕ), Сербире (Воеводинăри çурçĕр çĕрĕ), Словакире, Украинăра, Раççейре, Германире, Аслă Британире, Австрире, Америкăри Пĕрлешĕннĕ Штатсенче, Чилире тата Канадăра пурăнаççĕ. Тăван çĕршывăн тулашĕнче хункăрсем ытларах АПШ-че — 1,5 миллион çын. Хункăрта вара 9,5 млн яхăн хункăр (2001 çулта халăхса çырни), çак ĕнтĕ патшалăхра пурнан халăхан 93 % шутланать^[9]. Тĕне тытассипе халăхăн çурри ытла хункăр — католиксем, иккĕмĕш вырăнта — протестантсем (лютерансемпе кальвинистсем).

Этимологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Анклăшла Hungarians тесе калани Onogur сăмахран тухса каят. On ogur -> вунк. Оn ökör -> Вунă вăкăр (кил-йыш) тенине пĕлтерет. Вункарсен ökör сăмахе огузсен öküz сăмахĕнчен пулат, пулкар ротацизăмĕ *z > r. ökör > öküz > wăkăr.

Пулкарсем: Он окор

Тури чăвашсем: Вон вокор

Анатри чăвашсем: Вун вăкăр

Вырăсла Венгор — вăл польск. węgier «венгр», белор. вугорац, словен. vogr, vogrin, польск. węgier, węgrzyn, лит. veñgras, чăвашла Вункăр.

(греч. ’Ονόγουροι, ’Ονογούρων,’Ονογουνδούρων, Ούννογουνδούρων)

Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Арпад Фести, Л. Меднянский тата Е. Барчаи ӳкерçĕсем. «Арпад кнеç Карпат урлă каçни». Пир (циклорама, 1800 м²), Венгрие мадьярсем çĕнтерсе илни пинçуллăха уявланă тĕле çырнă. Ópusztaszer, Наци мемориал музейĕ, Венгрия.

Венгрсен эмиграцилени

Венгрсен миграцилени.

Венгрсем (1890)

Венгрсем (900—1980)

Мадьярсем Карпат урлă каçни Chronicon Pictum, 1360.

Венгр хусарĕн шлемĕ тата питлĕхĕ.
Çакăн пек питлĕх мăя хĕçпе çапсан та хӳтĕлет.

Çавăн пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ Демографические данные на сайте nepszamlalas.hu
^ http://www.arges.insse.ro/phpfiles/RPL2011NIVEL%20NATIONAL.pdf
^ TAB. 115 Obyvateľstvo podľa pohlavia a národnosti (sk) (xlc). Český statistický úřad (2011). — Распределение населения по полу и национальности по результатам переписи населения (2011) на сайте Статистического бюро Словакии. Тĕрĕсленĕ 25 Юпа уйӑхӗн 2015.
^ Демографические данные на сайте statcan.ca
^ 2006. évi jelentés a szlovákiai magyarság helyzetéről
^ Демографические данные на сайте hhrf.org
^ Národnostní struktura obyvatel (чех.) (PDF). Český statistický úřad (2014-06-30). — Этнический состав населения Чехии на сайте Чешского статистического управления — C. 5. Тĕрĕсленĕ 25 Юпа уйӑхӗн 2015.
^ Population by ethnicity by 1921–2011 censuses (акăлч.) (PDF). Český statistický úřad (2011). — Население по национальности по результатам переписей населения (1921—2011) на сайте Чешского статистического управления. Тĕрĕсленĕ 25 Юпа уйӑхӗн 2015.
^ Hungarian

Литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Венгры // Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; гл. ред. Р. Г. Рафиков ; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-мĕ кăл., тӳрл. тата хуш.. — Красноярск: Платина, 2008. — ISBN 978-5-98624-092-3
Подольный Р. Г. Пути народов. — М.: Детская литература, 1975.
Справочник личных имён народов РСФСР. — М.: Русский язык, 1989. — С. 305. — ISBN 5-200-00388-1
Шушарин В. П. Ранний этап этнической истории венгров. Проблемы этнического самосознания. — М.: РОССПЭН, 1997. — ISBN 5-86004-105-5
Народы и религии мира : Энциклопедия. / Гл. ред. В. А. Тишков; Редкол.: О. Ю. Артёмова, С. А. Арутюнов, А. Н. Кожановский, В. М. Макаревич (зам. гл. ред.), В. А. Попов, П. И. Пучков (зам. гл. ред.), Г. Ю. Ситнянский. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — ISBN 5-85270-155-6

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Русско-Венгерский словарь
Uralistica — Финно-угорское сообщество
Международный консультативный комитет финно-угорских народов Архивленĕ 8 Ака уйӑхӗн 2012 çулта.
«Учреждение Фенно-Угриа»
Информационный центр финно-угорских народов Архивленĕ 29 Ҫурла уйӑхӗн 2010 çулта.

[1] Демографические данные на сайте nepszamlalas.hu

[2] ttp://www.arges.insse.ro/phpfiles/RPL2011NIVEL%20NATIONAL.pdf

[slovakstat-3] TAB. 115 Obyvateľstvo podľa pohlavia a národnosti (sk) (xlc). Český statistický úřad (2011). — Распределение населения по полу и национальности по результатам переписи населения (2011) на сайте Статистического бюро Словакии. Тĕрĕсленĕ 25 Юпа уйӑхӗн 2015.

[4] Демографические данные на сайте statcan.ca

[5] 2006. évi jelentés a szlovákiai magyarság helyzetéről

[6] Демографические данные на сайте hhrf.org

[structura-7] Národnostní struktura obyvatel (чех.) (PDF). Český statistický úřad (2014-06-30). — Этнический состав населения Чехии на сайте Чешского статистического управления — C. 5. Тĕрĕсленĕ 25 Юпа уйӑхӗн 2015.

[Population_by_ethnicity-8] Population by ethnicity by 1921–2011 censuses (акăлч.) (PDF). Český statistický úřad (2011). — Население по национальности по результатам переписей населения (1921—2011) на сайте Чешского статистического управления. Тĕрĕсленĕ 25 Юпа уйӑхӗн 2015.

[9] Hungarian

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

п • с • т Финн-укăр халăхĕсем
Атăлçи	пăрттассем • мари • меря • мещера • мăкшă • ирçе • муромсем

Перĕм	Пеçĕрменсем • коми • коми-пермяксем • коми-язьвисем • удмуртсем

Балтиçум	вепссем (веç) • водь • ижора • карелсем (çавăнтах корела • ливвиксем • людиксем • тĕвер карелĕсем) • ливсем • финсем (çавăнтах сумь • емь) • чудь • эстонсем (çавăнтах сету) • нарова

Саамсем	Норвеги • Раççей • Финлянди • Швеци

Укăрсем	венгрсем (çавăнтах яссем • секейсем • чангошсем)