Хунсем страницӑн кодне пӑхни

{{Халăх
| ячĕ      = Хунсем
| ӳкерчĕк   = Hunnen.jpg
| анлăшĕ        = 
| алпусни       = Хунсем [[алансем]]пе çапăçаççĕ (Петер Гайгер ӳкерчĕкĕ)
| архкультура =
| чĕлхе = [[Хун чĕлхи]]<ref>[http://www.philology.ru/linguistics4/tenishev-97.htm Тенишев Э. Р. Гуннов язык // Языки мира: Тюркские языки. - М., 1997. - С. 52-53]</ref>
| расă = [[монголоидсем]]<ref>Кляшторный С. Г., Савинов Д. Г. Степные империи древней Евразии. СПб: 2005. 346 с.</ref>
| тĕн = [[хунсен тĕнĕ]]<ref>Артамонов М. И. История хазар. Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 1962.</ref>
| тăванла = [[хунну]], [[пăлхарсем]], [[утигурсем]], [[кутригурсем]], [[оногурсем]]
| кĕрет =  [[прототĕрĕксем]]<ref>Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. Л.: ЛГУ. 1951. 256 с.</ref>
| унăн шутĕнче = 
| генезис = [[хунну]], [[укăрсем]], [[сарматсем]]<ref name="Гунны в БСЭ">[http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Гунны/ Гунны в БСЭ]</ref>
}}
'''Хунсем''', — [[II]]—[[IV ĕмĕр]]сенче Урал тăрăхĕнче [[укăрсем|укăр]] тата [[сарматсем|сармат йăхĕсенчен]] пулса тухнă, [[II ĕмĕр]]те ку вырăна Китай çеçенхирĕнчен куçнă тĕрĕк чĕлхипе калаçакан [[хуннусем|хуннусенчен]] йĕркеленнĕ [[халăх]].

II ĕмĕрте Вăта Азирен куçса килнĕ, IV ĕмĕрсенче [[Уралçи]]нче [[тĕрĕксем|тĕрĕк чĕлхиллĕ]] [[хунну]] йăхĕсен тата вырăнти укăрсемпе сарматсен йăх пĕрлешĕвĕ<ref name="Гунны в БСЭ"/>, IV ĕмĕрĕн 70-мĕш çулĕсенче [[Тухăç Европа|Тухăç Европăна]] çĕмĕрсе кĕнĕскерсем. Хунсен патшалăхĕ [[Атăл]]ран [[Рейн]]а çити тытăнса тăнă. [[Аттила]] патша тата çарпуçĕ чухне (V ĕмĕрĕн варри) [[Анăç Рим империйĕ|романсен анăç енне]] туртса илесшĕн кĕрешнĕ. Хунсен тĕп вырнаçăвĕ [[Паннони]]ре пулнă, каярах кунта [[аварсем]], тепĕртакран — [[венгрсем]] вырнаçнă.

== Кун-çулĕ ==
Пирĕн эрăччен хунсем [[Монголи]] çеçенхирĕсенче пурăннă.

Хунсем [[Вăтам Ази]]рен [[Çурçĕр Кавказ]]па Меоти (Азов) кӳлли таврашне пирĕн эрăри [[370]]-[[374]]-мĕш çулсенче хăпса тухнă. Вĕсене ун чухне [[Паламар]] патша ертсе пынă.

Ку хушăра [[Туран]]ра пурăнакан авалхи чăваш йăхĕсем пурте: [[чăвашсем]] те, [[сăкăтсем]] те, [[сăварсем]] те, [[массакетсем]] те, [[шăхальсем]] те, [[уписем]] те, [[саккисем]] те, [[эссекӳльсем]] те хунсен уртине кĕнĕ. Çак [[374]] çултан пуçласа вара [[Халăхсен Аслă Хускалăвĕ]] пуçланнă. <blockquote>"Весь Восток задрожал при внезапно разнесшихся вестях, что от крайних пределов Меотиды, между ледяным Танаидом и свирепыми народами Массагетов, где Александровы запоры сдерживают дикие племена скалами [[Кавказ]]а, вырвались рои гуннов, которые, летая туда и сюда на быстрых конях, все наполняли резней и ужасом".—</blockquote> çырать [[IV ĕмĕр|IV]] — [[V ĕмĕр]]сенче пурăннă христиан çыравçи Иероним.

== Çав. пекех ==
* [[Хĕркке]] — Аттил арăмĕ.

== Вуламалли ==
* Альфан Л. Великие империи варваров: от Великого переселения народов до тюркских завоеваний XI века. М., Вече, 2006
* [http://www.history.vuzlib.net/book_d064.html Дестунисъ Г. С. Сказанія Приска Панийскаго. Учёныя записки второго отд. Императорской Академии Наук] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090429085719/http://www.history.vuzlib.net/book_d064.html |date=2009-04-29 }}
* Иностранцев К. А. Хунну и Гунны (разбор теорий о происхождении народа Хунну китайских летописей, о происхождении европейских Гуннов и о взаимных отношениях этих двух народов). Л.: 1926. 152+4 с. (Второе дополненное издание. 
* Отто Дж. Маенхен-Гельфен. «[http://kitap.net.ru/archive/6.php  Мир гуннов. Исследования их истории и культуры] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304142516/http://kitap.net.ru/archive/6.php |date=2016-03-04 }}», пер. с англ. В. С. Мирзоянова, [[Хусан]], [[2010]] ISBN 978-5-98356-114-4
* Крадин Н. Н. Империя Хунну. Владивосток: Дальнаука, 1996. 164 с 2-е изд. перераб. и доп. М.: Логос, 2001/2002. 312 с.
* [[Николаев Василий Васильевич|Николаев В. В.]] Чуваши. Этническая история и традиционная культура. [[Мускав]], [[2000]].
* Николаев В. В. История предков чувашей. XXX в. до н. э. в. — XV в.н. э. [[Шупашкар]], [[2005]].

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
{{commonscat|Huns}}
* [http://grants.rsu.ru/osi/Don_NC/Middle/Gunni.htm Нашествие гуннов (на сервере Ростовского государственного университета)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090205122101/http://grants.rsu.ru/osi/Don_NC/Middle/Gunni.htm |date=2009-02-05 }}
* Алиев К. [http://www.kumukia.ru/modules.php?name=Pages&pa=showpage&pid=9117 Цари гуннов и их наследники] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090113000038/http://www.kumukia.ru/modules.php?name=Pages&pa=showpage&pid=9117 |date=2009-01-13 }}
* Томпсон Э. А. [http://www.poisk-kladov.ru/literatura/gun.pdf ГУННЫ Грозные воины степей] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150610223907/http://poisk-kladov.ru/literatura/gun.pdf |date=2015-06-10 }}
* [http://turkportal.ru/telecasts/27-vremena-vojny-gunny.html Гунны — из цикла Времена и войны (Ancient Warriers — The Huns) на сайте Тюркпортал. Ру] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130722211334/http://turkportal.ru/telecasts/27-vremena-vojny-gunny.html |date=2013-07-22 }}

{{Хунсен ĕмпĕвĕсем}}
{{Тĕрĕк-монгол кăкĕнчи этноссем}}

[[Категори:Хунсем|*]]
[[Категори:Раççей историйĕ]]
[[Категори:Тĕрĕк халăхĕсем]]
[[Категори:Авалхи халăхсем]]
[[Категори:Казахстан историйĕ]]