Çăка
| Çăка | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Çăка чечекĕ | ||||||||||||
| Ăслăх классификацийĕ | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Латинла çырни | ||||||||||||
| Tilia L. (1753) | ||||||||||||
|
Çăка (лат. Tília) — сарлака çулçăллă йывăç.
Ăнлантарни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Саралнă ареалĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çăкасем çурçĕр çĕр чăмăрĕн вăтам тата субтропик зонисенче анлă сарăлнă. Кăнтăр-хĕвелтухăç Азинче тĕсĕсем уйрăмах нумай. Китайра кăна 15 эндемикăлллă тĕс пур. Ашă та нӳрлĕ вырăнсенче лайăх ӳсет, сăмахран Арамаçи Лешьенче, Тинĕсçумĕнче. Хуласене симĕс тĕслетес тесе анлă усă кураççĕ.
Классификаци[тӳрлет | кодне тӳрлет]
40 яхăн çăкатĕсĕ пурри паллă. Раççейĕн европа пайĕпе Анăç Çĕпĕрте Tilia cordata сарăлнă. Çĕпĕрте, унсăр пуçне Tilia sibirica тата Tilia nasczokinii тĕл пулаççĕ, Европăра — Tilia platyphyllos, Tilia tomentosa, Кавказра — Tilia dasystyla subsp. caucasica, Аякри Тухăçра — Tilia amurensis, Tilia taquetii, Tilia mandshurica, Tilia maximowicziana. Линней çырса кăтартнă Tilia europaea L. тĕс (Tilia cordata x T. platyphyllos) (çăка х сарлака çулçăллă çăка) тĕсĕсен гибричĕ пулать. Тата ытти гибридсемпе сортсем тĕл пулаççĕ.
Евразинче çăкасен çак тĕсĕсене асăнма пулать:
- Tilia americana — америка çăки
- Tilia amurensis — амур çăки
- Tilia begoniifolia — бегониçулçăллă çăка (синоним T. dasystyla subsp. caucasica)
- Tilia caroliniana — каролина çăки
- Tilia chinensis — китай çăки
- Tilia chingiana
- Tilia cordata — вĕтĕ çулçăллă çăка
- Tilia dasystyla
- Tilia henryana — Генри çăки
- Tilia heterophylla — тĕрлĕ çулçăллă çăка разнолистная
- Tilia hupehensis — хубей çăки
- Tilia insularis — утрав çăки
- Tilia intonsa — çаралатнă çăка
- Tilia japonica — япони çăки
- Tilia mandshurica — манчжури çăки
- Tilia maximowicziana — Максимович çăки
- Tilia mexicana — мексика çăки (T. americana var. mexicana)
- Tilia miqueliana — Микель çăки
- Tilia mongolica — монгол çăки
- Tilia nasczokinii — Нащокин çăки
- Tilia nobilis — Лпархатарлă çăка
- Tilia occidentalis — анăç çăки
- Tilia oliveri — Оливьер çăки
- Tilia paucicostata
- Tilia platyphyllos — сарлака çулçăллă çăка
- Tilia rubra — хĕрлĕ çăка (T. platyphyllos var. rubra)
- Tilia sibirica — çĕпĕр çăки
- Tilia tomentosa — кĕмĕл çăка
- Tilia tuan — туан çăки
Гибридсем
- Tilia × europaea — европа çăки (Tilia cordata x T. platyphyllos)
- Tilia × euchlora — сăрланă çăка (T. dasystyla × T. cordata)
- Tilia × petiolaris (T. tomentosa × T. ?)
Усă курни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çăкасем вăрмансенче тата хуласемпе садсенче ӳсеççĕ.Йывăç вăтамран 300-400 çул ӳсет, хăшпĕрисем 1200 çул таранах пурăнаççĕ. Хуласенче симĕслетмелли тата капăрлатмалли йывăç вырăнне лартаççĕ. Йывăç вулли 2-3 метр, питĕ сайра 5 метр таран пулать.
Çутçантлăкра 20 çулта чечеке ларать, çын лартсан - 30 çула çитсен çеç. Кашни çул тенĕ пекех чечеке ларать. Çав вăхăтра сывлăшра питĕ илемлĕ, чуна кантаракан шăршă сарăлать. Çăка 2 эрне яхăн чечекре ларать.
Çăка чечекĕнчен пыл нумай тухать. Тата типĕтне чечекĕсене эмел вырăнне усă кураççĕ. Чечек пхмалли чи лайăх вăхăт - чечексен ĕурри ытла çурăлсан. Пухнă чечексене хĕвел çутти çитмен, сывлăш ирĕклĕн çӳрекен вырăнта типĕтеççĕ (температура 40-45] градусран иртмелле мар).
Типĕтнĕ чĕртавара типĕ, уçă вырăнта хут е пусма хутаçсенче усраççĕ. Вăтамран 1 кг чечекрен 300 г чĕртавар пулать. Çак эмеле 3 çул таран пахалăхне çухатмасăр упрама пулать.
Çăка топономики[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çăкапа çыхăннă ятсем анлă сарăлнă. Чăвашсен Çăкалăх ятлă ялсем чылай. Вырăсла Липовка ятлă ялсемпе юханшывсем нумай.
Çавăн пекех пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Çăка: информаци GRIN сайтĕнче