Автобус

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, пăхăр Автобус (пĕлтерĕшсем).

Авто́бус (автомобиль-омнибус кĕскетни) — рельсĕсĕр моторлă механика транспорт хатĕрĕ.

Истори

Автобус умӗн дилижанссемпе омнибуссем, утлӑ транспортри нумай вырӑнлӑ урапасем, омнибус хулара пассажирсене турттарнӑ, омнибусӗ маршрут транспорчӗ пулнӑ, дилижанс вара хуласем хушшинчи транспорт шутланнӑ.

Тӗнчери чи пӗрремӗш автобус 1801 ҫулта Ричард Тревитик тунӑ (вӑлах акӑлчансен пӗрремӗш пӑравусӗн изобретителӗ шутланать). Унӑн автобусӗн демонстрацийӗ ҫав ҫулхи декабрӗн 24-мӗшӗнче Кэмборнра (Корнолл, Англи) пулнӑ. Вӑл 8 пассажир турттарма пултаракан машина пулнӑ.

Пӗрремӗш электроавтобуса Лондонра 1886 ҫулта ăсталанӑ. Унăн вӑтам хӑвӑртлӑхĕ — 11,2 ҫухрӑм/сех.

1899 ҫулта Санкт-Петербургра вырӑс инженерӗ И.В. Романова электро-омнибусӗн проектне тунӑ, çав вӑхӑтра вăл ҫӗршыври пӗрремӗш автобус шутланнӑ. Тӗрлӗ ҫӑлкуҫӗсем тӑрӑх, омнибус 16 — 20 пассажир турттарнă, 11 ҫухрӑма çити кайма пултарнӑ (1901 ҫулта ăна Техника экспертиза комиссийӗ Петербургра эксплуатаци тума юрӑхлӑ тесе йышӑннӑ). Романов омнибусӗсене кĕçех маршрута тухма ирӗк панă. Çав вăхăтрах, 1901 ҫулта, Мускаври "Дукс" савутра унӑн конкуренчӗсем электричество хăвачĕпе куçакан автобуссен партине туса лартнӑ. Автобуссем 20 ҫухрӑма çити хӑвӑртлӑх аталантарма пултаракан автобуссене пуçтарнă, вĕсем 60 ҫухрӑма сити çӳренĕ.

Бензинпа ӗҫлекен шалта ҫунтаракан двигательпе çӳрекен тӗнчери пӗрремӗш автобуса Германире 1894-1895 çулта "Бенц" савутра туса кăларнӑ. Унăн салунĕнче 8 пассажир вырнаçма пултарнă, вăл Зиген, Нефен тата Дойц герман хулисем хушшинче 15 километр трассӑпа ҫӳренӗ. Раҫҫейре шалта çунтаракан двигательпе кусакан пӗрремӗш автобуса Санкт-Петербургра 1903 ҫулта "Фрезе" фирмăн хапрăкĕнче хатĕрлесе кăларнă. Унӑн 10 ҫын вырнаҫмалли кузов пулнă. Автобус ҫине 10 лаша вӑйӗллĕ пӗр цилиндрлă мотора лартнӑ. Автобус сехетре 15 ҫухрӑм хăвăртлăхпа çӳренĕ.

Лондонра хулан пӗрремӗш шалта çунтаракан двигательпе куçакан автобусĕ 1903 çулхи акан 12-мӗшĕнче маршрут ҫине тухнӑ.

Раҫҫейре хулари пĕрлĕх транспорчӗ шутне автобус 1907 ҫулхи çĕрме уйӑхӗнчен пуҫласа пĕрремĕш хут Архангельскра усӑ курма пуҫланӑ: хулана Германирен 26 л.в. хаватлă НАГГ (NAG) автобуса илсе килнӗ, ҫав машина Санкт-Петербургра 1907 çулхи чӳкĕн 11-мĕшĕнче 25 пассажирсăр пуҫне 6 тоннă йывăрăш тиесе пассажирсен пĕрремĕш маршрутне уçнă. Ҫакӑн пирки" Петербург листовкинче " ҫапла пӗлтернĕ: "кӑнтӑрла вуникӗ сехет тӗлнелле Александр садне, Вознесени проспектне хирӗҫ автомобиль-омнибус, е хальхилле каласан, автобус килсе ҫитрӗ". Мускавра автобус 1908 çулта çурлан 13-мӗшĕнче пĕрремĕш хут тухнă, 1924 çулхи çурлан 8-мĕшĕнче пуçласа Каланча лапамĕнчĕпе Тĕвер застави хушшинче маршрута "Leyland"8 анкăл автобусӗ тухнӑ.

Омнибус (утлă автобус). 1909

Пăспа куçакан автобус. 1899

Тĕнчери пĕрремĕш шалта çунтаракан двигательпе куçакан автобус.

Автобус. 1906

Автобус. 1929

Çав. пекех

• Икĕ этажлă автобус

Литература

• Автобус // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.
• Автобус // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Каçăсем

• Фотогалерея газеты «Омнибус»
• Журнал «Грузовики и автобусы»
• О нумерации моделей автобусов
• История автобусов АТУЛ в фотографии
• История автобусов ПАЗ в фотографии
• Фотографии итальянских автобусов в Москве 1950—1980-х гг.
• Убийцы железных дорог
• Убийцы железных дорог 2