Биржа

Би́ржа — сутă-илӳ япалисене, укçасене, хаклă хутсене, производных финансă хатĕрĕсене куллен кун пасар витĕр çаврăнмалла йĕркелесе тăракан юридици пичĕ. Суту-илӳ стандартлӑ контрактсемпе е партисемпе (лотсемпе) пырать, ҫав контрактсен виҫи биржӑн нормативлӑ докуменчӗсене регламентлаҫҫӗ.

Кивелнӗ сӑмахӑн пӗлтерӗшӗ — хӑш сехетре суту-илӳ ҫыннисем, посредниксем, биржа маклерӗсем хаклӑ хутсемпе е таварсемпе тунӑ килӗшӳсене тума пуҫтарӑнаҫҫӗ.

Компьютеризаци тапхӑрӗччен пӗр-пӗринпе килӗшсе татӑлтӑмӑр. Халӗ суту-илӳ ытларах чухне специализациленӗ программӑсемпе электронлӑ майпа иртет, биржӑсем нумайӑшӗ суту-илӳ залӗсене хӑварасшӑн мар. Клиентсен шучӗпе е интересӗсемшӗн брокерсем биржа таварӗсем туянма е сутма заявка тытӑмне тӑратаҫҫӗ. Ҫак заявкӑсем ытти сутуҫӑсен тӗлпулуллӑ заявкисемпе тивӗҫтереҫҫӗ. Биржа тулли килӗшӳсене шута илет, пурнӑҫлать, расчетсене йӗркелет тата гарантилет (клиринг), " тӳлеве хирӗҫ тӑратмалли механизм пӗр-пӗринпе ҫыхӑнса тӑнине тивӗҫтерет.

Биржӑсем ялан тенӗ пекех комисси пухӑвне заключеннӑйсем панӑ кашни заключеннӑйпа усӑ курса илеҫҫӗ, ҫакӑ вӗсен тупӑшӗн тӗп ҫӑлкуҫӗ. Ытти ҫӑлкуҫсем суту-илӳшӗн, биржа информацине сутнӑшӑн тӳлекен тӳлевсем пулма пултараҫҫӗ.

Тĕнчери биржăсем

NYSE — Нью-Йорк Тĕплĕх Биржи

Халĕ сутă-илӳ ĕçĕсем чылайăшĕпе электронлă тĕспе иртеççĕ. Ансат кăтартсан — биржа сутă-илӳ серверĕ çумне пĕтĕм тĕнчеллĕ ятарлă çыхăну йĕрĕсем витĕр аккредитăланнă брокер компанийĕсене пĕрлештерет. Брокерсем харпăр е хăйсен клиенчĕсен пайтишĕн тăрăшса сутă-илӳ системинче хаклă хута, укçа-тенкĕне, япалана сутма е туянма пĕлтерӳ лартаççĕ. Çапла, биржăна пула сутаканпа туянакан хăйсен çуртĕнче мар, — пĕр сервер хутлăхĕнче — тĕл пулса сутăç ĕçне ирттерме пултараççĕ.

Биржăн тепĕр сумлă ĕçлĕхĕ — сутă-илӳ ĕç-пуçĕшĕн тӳлевĕсене шантаруллă татса парасси, «тӳлеве хирĕç лартни» (Delivery against payment) йĕркене тивĕçтерсе тăни.

Раççей биржисене (ММВБ, РТС, МБЦМ) кашни сутăç ĕçĕшĕн укçа тӳлемелле, çакă вĕсен тухăçĕсен тĕп çăлкуçĕ пулать. Урăх тупăçсем ĕçтеш тӳлевĕсем, сутă-илӳ ĕçĕсене кĕртнишĕн, биржа хыпарĕсемпе усă курнăшăн укçа илеççĕ.

Шутра тăракан пурлăхĕпе, укçа-тенкĕ уйрăмлăхĕсемпе биржăсем çапла пайланаççĕ:

• япала
• тĕплĕх
• укçа
• фьючерс
• универсаллă

Çавăн пекех пăхăр

• Биржа тулаш ĕçĕсем
• Листинг

Каçăсем

• Биржа // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Мошенский С. З. Зарождение финансового капитализма. Рынок ценных бумаг доиндустриальной эпохи. — К.: Планета: 2016. — ISBN 978-966-8851-08-7