Вырăс патшалăхĕ

Раççей Федерацийĕ Раççей кун-çулĕ
	Авалхи славянсем, руссем IX ĕмĕр ; Киев Руçĕ 862—1242 ; Вырăс кнеçлĕхĕсем XII—XVI: ; • Новгород республики 1136—1478 ; • Улатимĕр кнеçлĕхĕ 1157—1363 ; • Литва, Вырăс, Жемойта тата урăххисем 1236—1569 ; Мускав кнеçлĕхĕ 1263—1478 ; Вырăс патшалăхĕ 1478—1721 ; Раҫҫей империйӗ 1721—1917 ; Раççей республики 1917 ; • Совет Раççейĕ 1917—1922 ; • Альтернативлă йĕркелӳсем 1917—1924 ; Совет Союзĕ 1922—1991 ; Раççей Федерацийĕ 1991 çултанпа Ертӳçисем \| Хронологи \| Экспанси Пĕрлешĕвĕ: XIV—XVI ĕмĕрсем \| 1922 ; Аркану: XII ĕмĕр \| 1917 \| 1991 Проект \| Портал \| Категори
	пăх; сӳтсе яв; тӳрлет;

Ку ăнлава Вырăс ĕмпӳлĕхĕ тенипе пăтраштармалла мар

Вырăс патшалăхĕ^[1]^[2] е висанти варианчĕпе Раççей патшалăхĕ^[3]^[4]^[5] — 1478 - 1721 çулсенчи официаллă ячĕ 1721 çулхи юпан 22-мĕшĕнче Петербургри Виçпĕрлев соборĕнче Петĕр I патшана „император“ титула панă. Çак кунта ĕнтĕ Раççей патшалăхĕ официаллă Раççей империне куçнă.

1547 çулта Пĕтĕм Руç патши тата Аслă Мускав кнеçĕ Иван IV Хаярскерне Патша тесе кăшăлланă, тулли титулпа тивĕçтернĕ: «Аслă хуçа, Турă кăмăлĕпе пĕтĕм Руç патши тата Улатимĕр, Мускав, Новгород, Псков, Рязань, Тĕвер, Югор, Перĕм, Вятка, Пăлхар тата ыттиисен аслă кнеçĕ»^[6], каярахпа, Вырăс патшалăхĕн чиккисем сарăлса пынипе, титул çумне «Хусан патши, Аçтăрхан патши, Çĕпĕр патши», «тата Çурçĕрти пĕтĕм çĕршывсен тытăмçи хушăннă»^[7].

Титулатура йĕркелĕшĕпе Вырăс патшалăхĕ умĕн Аслă Мускав кнеçлĕхĕ, хыççăн Раççей империйĕ пулнă^{[~ 1]}^{[~ 2]}^{[~ 3]}. Çапах та тепĕр, историографире ытларах тымар янă, вырăс историне тапхăрлани тăрăх, пĕрлĕ те ирĕклĕ чăмăртаннă Вырăс патшалăхĕ çур ĕмĕр маларах — Иван III Васильевич астулра ларнă чухне çуралнă, çак ĕнтĕ Пĕтĕм Руç патши тутулĕпе çыхăннă.

Вырăс çĕрĕсене пĕрлештерес (çав шутра монголсем тапăннипе Аслă Литва кнеçлĕхĕпе Польша йышне кĕнисене те) тата авалхи вырăс патшалăхне çĕнĕрен тăвас шухăш Вырăс патшалăхĕн историнче çухалман, ăна Раççей империйĕ те малалла тăснă^[8]^[9].

Истори

Тĕп статьясем: Руçе пĕрлештерни, Вырăс патшалăхĕн территорине йĕркелени

XIV—XV ĕмĕрсенче вакланнă вырăс çĕрĕсене темиçе политика центрĕ таврашĕнче пуçтарма тытăннă, юлашкинчен çак процесс чăмăртаннă Вырăс патшалăхĕ патне çитерет, тулашĕнчи политика конкуренчĕсене Руç çĕрĕсеншĕн кĕрешнĕ ĕçре пусарма май парать. Çурçĕр-тухăç Руçе пĕрлештерни Иван III тата Василий III астулра ларнă чухне вĕçленет. Иван III çаплах монгол-тутар пусмăрлăхĕ хыççăн, урта ханне пăхăнма пăрахнă Руçĕн пĕрремĕш суверен-тăрăмçи пулса тăрать. Вăл пĕтĕм Руç хуçи титула йышăнать^[10].

Çав. пекех

Руçе пĕрлештерни

Комментарисем

Асăрхавсем

^ Костомаров Н. И., {{{2}}}, 2004, С. 340.
^ Крым ханлăхĕ
^ Раççей тата вырăс 2012 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ. // Справочно-информационный портал Грамота.ру − русский язык для всех (www.gramota.ru)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
^ Зимин А. А., Хорошкевич А. Л. Россия времени Ивана Грозного. — {{{1}}} м: Наука, 1982.
^ Перевезенцев С. В. Смысл русской истории. — {{{1}}} м: «Вече», 2004.
^ Хрестоматия по древней русской литературе / Сост. Н. К. Гудзий — {{{1}}} м: Просвещение, 1973. — С. 296.
^ Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по Талина Г. В. Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ. // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru) (2013 çулхи Раштав уйӑхӗн 3-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
^ 'Флоря Б. Н.' Русское государство и его западные соседи (1655-1661 гг.). — М: Индрик, 2010. — ISBN 978-5-91674-082-0
^ Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л., 1982
^ Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л., 1982, С. 157

Литература

Статьяра усă курни

Богоявленский С. К., Веселовский С. Б. Местное управление // Очерки истории СССР. Период феодализма, XVII в. / А. А. Новосельский тата Н. В. Устюгов ред.. — М.: 1955.
Шаблон:Кĕнеке:Костомаров
Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л. Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства. — М.: Наука, 1982.
Скрынников Р. Г. История Российская. IX−XVII вв.. — М.: Издательство «Весь мир», 1997.
Хорошкевич А. Л. Символы русской государственности. — М.: Издательство МГУ, 1993. — ISBN 5-211-02521-0
Хорошкевич А. Л. Русское государство в системе международных отношений конца XV − начала XVI в. — М.: 1980.
Шубинский С. Н. Исторические очерки и рассказы.. — 6-мĕш кăл.. — СПб.: 1911.
Российский гуманитарный энциклопедический словарь: В 3-х т.. — М.: Гуманит. изд. центр «ВЛАДОС»: Филол. фак. С.-Петерб. гос. ун-та, 2002.

Хушма

Акты Московского государства (в 3 томах). — СПб.: Типография Императорской академии наук, 1890−1901.
Волков В. А. Конец Смутного времени. // Православный образовательный портал «Слово» (www.portal-slovo.ru). çăлкуçран архивланă 30 Ака уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 15 Кӑрлач уйӑхӗн 2014.
Волков В. А. Освобождение Москвы и воссоздание русской государственности (1612−1618 гг.). // Православный образовательный портал «Слово» (www.portal-slovo.ru). Тĕрĕсленĕ 15 Кӑрлач уйӑхӗн 2014.
Вертков К. А. Типы русских гуслей // Славянский муз. фольклор. — {{{1}}} м, 1972.
Гневушев А. М. Сибирские города в смутное время. — Киев: Тип. 2-й артели, 1914. (Российская государственная библиотека)
Каргалов В. В. Московские воеводы XVI−XVII вв. — {{{1}}} м, 2002.
Очерки истории СССР. Период феодализма, XVII в. / А. А. Новосельский тата Н. В. Устюгов ред.. — М.: 1955.
Семёнов Игорь, к.и.н. Охота в посольском обычае Кремля XV−XVII веков // Журнал «Родина», 2008 — № 8.
Соколов Ф. В. Гусли звончатые. — {{{1}}} м, 1959.
Тихомиров Д. П. История гуслей. Очерки. — Тарту, 1962.
Ульянов О. Г. Рождение царства Русского // Сайт «Русская линия» (rusk.ru), 17.07.2006.; впервые: «Вертикаль власти» — {{{1}}} м, май 2003. — С. 52−56.
Усачев А. С. Степенная книга и древнерусская книжность времени митрополита Макария. — {{{1}}} м−СПб., 2009.
Фаминцын А. С. Гусли − рус. нар. муз. инструмент. — СПб., 1890.
Чечулин Н. Д. Города Московского государства в XVI веке // «Записки историко-филологическаго факультета Императорскаго С.-Петербургскаго универститета. Т. 22.» — СПб.: Тип. И. Н. Скороходова, 1889. — 353 с.
Мельник А. Г. Практика посвящений храмов во имя патрональных великокняжеских и царских святых в XVI веке // Царь и царство в русском общественном сознании. — М.: Изд-во Института российской истории РАН, 1999. — ISBN 5-8055-0009-4
Шамин Степан. Первые регулярные почты в России // Журнал «Родина», 2001. — № 12.
Шишков Александр, к.и.н. Очищение от Смуты // Журнал «Родина», 2005. — № 11.

Каçăсем

Цитатăланă чухнехи йăнăш «~» ушкӑнӗнчи <ref> тэгсем валли вӗсене тивӗҫтерекен <references group="~"/> тэг ҫук

[''Костомаров_Н._И.''—{{{2}}}—2004,_[http://books.google.ru/books?id=sWjzlWgadB0C&pg=PA340&dq=%22Русское+царство%22&hl=ru&ei=o4T2TYbeDczLtAagkNCZCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CD0Q6AEwBTiCAQ#v=onepage&q=%22Русское%20царство%22&f=false_С._340.]—-1] Костомаров Н. И., {{{2}}}, 2004, С. 340.

[2] Крым ханлăхĕ

[3] Раççей тата вырăс 2012 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ. // Справочно-информационный портал Грамота.ру − русский язык для всех (www.gramota.ru)(2014 çулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)

[4] Зимин А. А., Хорошкевич А. Л. Россия времени Ивана Грозного. — {{{1}}} м: Наука, 1982.

[5] Перевезенцев С. В. Смысл русской истории. — {{{1}}} м: «Вече», 2004.

[6] Хрестоматия по древней русской литературе / Сост. Н. К. Гудзий — {{{1}}} м: Просвещение, 1973. — С. 296.

[7] Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по Талина Г. В. Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ. // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru) (2013 çулхи Раштав уйӑхӗн 3-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)

[11] 'Флоря Б. Н.' Русское государство и его западные соседи (1655-1661 гг.). — М: Индрик, 2010. — ISBN 978-5-91674-082-0

[''Пашуто_В._Т.,_Флоря_Б._Н.,_Хорошкевич_А._Л.''—1982——-12] Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л., 1982

[''Пашуто_В._Т.,_Флоря_Б._Н.,_Хорошкевич_А._Л.''—1982—С._157—-13] Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л., 1982, С. 157

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[~ 1]

[~ 2]

[~ 3]

[8]

[9]

[10]

п • с • т Вырăс патшалăхĕ
Эволюци	Объединение Руси • Московское княжество • Русское царство • Формирование территории • Символика (княжества • царства)

Вăрçăсем	Свержение монголо-татарского ига • Мускав-новгород вăрçисем • Мускавпа Тĕвер кĕрешни • Вырăс-хусан вăрçисем • Вырăс-литва вăрçисем • Вырăс-швед вăрçисем • Вырăс-поляк вăрçисем • Вырăс-кумăк вăрçисем • Вырăс-крым вăрçисем • Вырăс-перс вăрçисем

Монархи	Великий князь (список) • Патша (список) • Древо • Титул (Титулярник) • Венчание на царство (помазание • избрание) • Царское место • Наряд (Шапка • Венец • Платно) • Регалии • Престолонаследие

Государственный строй	Боярская дума • Земский собор • Приказ (орган управления) • Воеводская власть • Придворные чины • Волостель

Сословная организация	Тягло • Служилые люди • Крепостное право в России • Поместная система • Кормление • Мускав дворянĕсем • Вотчина • Кабала

Рать	Войско • Посошная рать • Большой полк • Городовые полки • Поместная конница • Стрельцы • Титульные полки • Разрядные полки • Полки иноземного строя

Экономика	Промышленность • Сельское хозяйство • Финансы • Связь • Суту-илӳ (Внешняя торговля) • Система мер