Контент патне куҫ

Йăртта

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Сперматазоидпа яйцеклетка

Йăртта (σπερμα — вăрă), эякулят (эйякулят) —шĕвек (тĕтреллĕ (мутная), вязкая, опалесцирующая, шурă-серый тĕслĕ), ар-ама хушăнăвĕнче арçыннăн (чĕрчун аçи) ар хатĕрĕнче пулса юхса тухакан шĕвек. Ун шутне вăрă шĕвекĕпе сперматозоидсем кĕреççĕ.

Биологи ăнлантарăвĕсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Йăртта чăмăртанасси чĕрчунсен ар(аçа) пулса çитес тапхăрĕнче пуçланать, хăйĕн хăватлăхне (максимумне) вара тĕреклĕ çулсенче хăпарать те ватăлăх еннелле сӳнсе пырать.

Тĕрлĕ чĕрчунсен аçа-ама хушăнăвĕнче тухакан йăрттин виçи:

Йăрттан вăрăлантарас хăвачĕ сперматозоидсен шутĕнчен те, пахинчен те килет. Сперматозоидсен шучĕ чĕрчунсен пĕр пек мар (такан 30 % май, вăкăрăн 14 % яхăн, сысна аçин, ăйăрăн 7—8 %), тата вăл чĕрчунсен пурнăç условий килет. Çурăмшăммисĕр чĕррисен чылайăшĕн тата хăшпĕр çурăмшăммиллĕ чĕрчунсен (пулăсен, çĕр-шыв чĕрчунĕсен, рептилĕсен, нумай кайăксен тата сĕт ĕмекенсен) çул хушшинчи тапхăрлăх курăнать.

Медицина палăртăвĕсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тепĕр чухне шăмшакăн (организмăн) патологиллĕ пулăмĕсенче йăртта сперматозоидсемсĕр те (азоосперми), е сахал виçеллĕ (олигосперми) пулать , хусканманни-тапранманни (некросперми) те, е шайсăр-виçесĕр сперматозоидсем те (тератосперми) тĕл пулаççĕ.

  • медицинăра йăрттана ачалăхсăр амак сăлтавĕсене пĕлес тесе тĕпчеççĕ, арçынпа хĕрарăма искусствăллă мелсемпе ача çуратас ĕçсенче пулăшу параççĕ.
  • Суд медицининче йăртта анализĕ, ытти биологи шĕвекĕсене тĕпчени те преступника тупма пулăшать.
  • Ял хуçалăхĕнче выльăхсене искусствăллă пĕтĕлентерес (вăрăлантарас) ĕçĕсенче хатĕр (управ) йăрттапа усă кураççĕ.

Эякуляци чухне çынннăн йăртти 40 — 70 км/сех. хăвăртлăхпа пĕрхĕнсе тухать.

Çавăн пекех пăхăр

[тӳрлет | кодне тӳрлет]