Коммутативлă операци

Коммутативлăх термина пирвайхи хут усă курнин пĕлейнĕ тĕслĕхĕ: «Annales de Gergonne» Франци журналĕн (1810-1832) фрагменчĕ, 1814—15-мĕш çулсенчи кăларăм

Хушассин (3 + 2 = 2 + 3) коммутативлăхне ӳкерчĕклесе кăтартни

Коммутативлăх (лат. commutativus — улшăнакан) — «$\circ$» бинарлă операци палăрăмĕ, аргументсене вырăнĕсемпе улăштарса лартма май параканскер:

$x\circ y=y\circ x$ хуть те мĕнле $x,\;y$ элементсемшĕн.

Уйрăммăн илсен, енчен те ушкăн операцийĕ коммутативлă пулсан, вара çав ушкăна Абелле теççĕ. Енчен те ункăри хутлав операцийĕ коммутативлă-тăк, вара çав ункăна коммутативлă теççĕ.

«Коммутативлăх» термина 1815-мĕш çулта Франци математикĕ Франсуа Жозеф Сервуа кĕртнĕ.

Тĕслĕхсем:

• Чăн хисепсен сумми тата хутлавлăхĕ коммутативлă:

  $a+b=b+a;\quad a\cdot b=b\cdot a;\quad a,\;b\in \mathbb {R}$.

• Конъюнкци тата дизъюнкци коммутативны:

  $a\land b\equiv b\land a;\quad a\lor b\equiv b\lor a$.

• Йышсен пĕрлештеревĕ, касăлавĕ тата симметрилле кăлараслăхĕ коммутативлă:

  $A\cup B=B\cup A;\quad A\cap B=B\cap A;\quad A\bigtriangleup B=B\bigtriangleup A.$

Чылай бинарлă операцисем ассоциативлă, анчах та, пĕтĕмĕшле илсен, коммутативлă мар, сăмахран, матрицăсене хутлани çапла:

${\tbinom {5\ 4}{8\ 0}}{\tbinom {2\ 9}{6\ 1}}={\tbinom {34\ 49}{16\ 72}}$, анчах ${\tbinom {2\ 9}{6\ 1}}{\tbinom {5\ 4}{8\ 0}}={\tbinom {82\ \,8\,}{38\ 24}}$

тата чăн хисепсен капаштарăвĕ:

$2^{4}=4^{2}=16$, анчах $2^{5}=32\neq 5^{2}=25$.

Каçăсем

• History of real numbers. MacTutor.: Article giving the history of the real numbers
• Earliest Known Uses Of Mathematical Terms.:Page covering the earliest uses of mathematical terms
• biography of François Servois. MacTutor.:Biography of Francois Servois, who first used the term