Копт чĕлхи
Копт чĕлхи | |
---|---|
Тăван ячĕ: | Ⲙⲉⲧⲣⲉⲙ̀ⲛⲭⲏⲙⲓ /met-remenkʰīmi/ |
Патшалăхсем: | Икĕпат |
Статус: | кĕл чĕлхи |
Çухалнă: | XIX ĕмĕр, чĕрĕлет |
Классификаци | |
Категори: | Африка чĕлхисем |
Афро-ази макроçемьи | |
Çырулăх: | копт алфавичĕ |
Чĕлхе кочĕсем | |
ISO 639-1: | — |
ISO 639-2: | cop |
ISO 639-3: | cop |
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика |
Ко́пт чĕлхи — афрази макроçемьине кĕрекен икĕпат çемьин юлашки чĕлхе. Иккĕ пинçуллăх тапхăра аталаннă авалхи икĕпат чĕлхин юлашки утăмĕ шутланать. Грек çырăвĕн системин никĕсĕпе хăйĕн алфавитне усă курать.
Кун-çулĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Демоти икĕпат никĕсĕпе I—II ĕмĕрсенче, V ĕмĕрченех юнашар пулса, аталаннă. Малтан демотипе грек , çырăвĕпе усă курнă, каярах IV ĕмерĕн пуçламăшĕ тĕлне копт çырăвĕ аталанса çитнĕ.
Копт çыруллă чĕлхипе малтан грек, VII ĕмĕртенпе — арап чĕлхисемпе пĕрле усă курнă, XIV ĕмĕрченех. Калаçура ăна майĕпен арап чĕлхи хĕссе пынă, анчах та XVII ĕмĕрте унпа нумай ялсенче пупленĕ. Пĕрремĕш чĕлхе хăçан çухални паллă мар, тен, хăшпĕр çемьере халĕ те калаçаççĕ.
копт йăлинче этеп чĕлхи пулать. Унсăр пуçне, XX ĕмĕр вĕçĕнчен пуçласа копт хастарĕсем чĕлхене калаçура усă курма тăрăшаççĕ.
Фонологи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]23 хупă сасă палли: янравсăр сасăсем (аспирациллĕ тата аспирацисер) тата сонарлисем; янăракан хупă сасă: j. Янравлăхĕ сăмса резонансĕпе.
Тĕп уçă сасă паллисем: ī, ĕ, ē, ặ, ŏ, ō, ū .
Пусăмĕ вăйлă.
Фонологи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Лингвистика пахалăхĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Копт чĕлхи аналитика йĕркиллĕ (паллă ячĕсем тата глаголсем хăй тĕллĕ калаçу пайĕ пулмаççĕ, вĕсем япала ячĕсенчен пулса тăраççĕ).
Лексика
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Лексикăра грек элеменчĕ чылай.
Диалектсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Анатри Икĕпат (çурçĕр) диалекчĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- бохайр (мемфис; X—XXI ĕм. литература чĕлхи) — Копт православи чиркĕвĕпе Копт католици чиркĕвĕн литурги чĕлхи.
- файюм — Файюм оазисĕ, Нилран анăçалла (Эль-Файюм).
- оксиринх (месокем, «вăта икĕпат») — Оксиринхран çурçĕрелле, IV—V ĕмĕрсен алçырăвĕсем.
- башмури диалекчĕ — Нил вăррин тухăç пайĕнче темелле; XI ĕмĕртенпе Мансур районĕнче паллă; грексен пăснă копт чĕлхи пирки каланă теме те пулать.
Тури Икĕпат (кăнтăр) диалекчĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- саид (фива; IV—XI ĕм. литература чĕлхи) — кăшт литература корпусĕллĕ диалект, Копт чиркĕвĕн тулашĕнче вĕренеççĕ.
- ашмуни — саид диалекчĕн малтанхи ĕлки, Гермополис / Ашмунейн (копт. Ϣⲙⲟⲩⲛⲉⲓⲛ Шмунейн) хули таврашĕнче.
- ахмим — Ахмим хулин таврашĕ (Панополис).
- субахмим (ликополитан) — ахмим çывăх, Асьют территоринче, пулнă темелле.
- «фива» — пĕр алçырăвĕ çеç тупăннă, вырăнĕ паллă мар; ахмим диалектне çывăх пулни çак диалект Фивăн е Фивăран çурçĕрелле калаçнă диалект темелле.
Вуламалли
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Пĕрлехи ĕçсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Еланская А. И. Коптский язык. М., 1964.
- Еланская А. И. Коптский язык // Языки Азии и Африки. Т. IV: Афразийские языки. Кн. 2: Кушитские языки. Ливийско-гуанчские языки. Египетский язык. Чадские языки. М. 1991. — 399 с, ил..
- Ернштедт П. В. Исследования по грамматике коптского языка. М., 1986.
- Emmel, Stephen. 1992. «Languages (Coptic)». In The Anchor Bible Dictionary, edited by David Noel Freedman. Vol. 4 of 6 vols. New York: Doubleday. 180—188.
- Gessman, A. M. (1976). «The Birth of the Coptic Script». University of South Florida Language Quarterly 14 2-3.
- Gignac, Francis Thomas. 1991. «Old Coptic». In The Coptic Encyclopedia, edited by Aziz Suryal Atiya. Vol. 8 of 8 vols. New York and Toronto: Macmillian Publishing Company and Collier Macmillian Canada. 169—188.
- Kasser, Radolphe. 1991. «Dialects». In The Coptic Encyclopedia, edited by Aziz Suryal Atiya. Vol. 8 of 8 vols. New York and Toronto: Macmillian Publishing Company and Collier Macmillian Canada. 87—96.
- Loprieno, Antonio. 1995. Ancient Egyptian: A Linguistic Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
- Polotsky, Hans Jakob. 1971. «Coptic». In Afroasiatic: A Survey, edited by Carleton Taylor Hodge. (Jana Linguarum: Series Practica; 163). 's Gravenhage and Paris: Mouton. 67—79.
Грамматикăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Chaîne, Marius. 1933. Éléments de grammaire dialectale copte: bohairique, sahidique, achmimique, fayoumique. Paris: Paul Geuthner.
- Eberle, Andrea, & Regine Schulz. 2004. Koptisch — Ein Leitfaden durch das Saïdische. LINCOM Languages of the World/Materials 07. Munich: LINCOM Europa.
- Lambdin, Thomas Oden. 1983. Introduction to Sahidic Coptic. Macon: Mercer University Press.
- Layton, Bentley. 2000. A Coptic Grammar (Sahidic Dialect): With a Chrestomathy and Glossary. (Porta linguarum orientalium; N.S., 20). Wiesbaden: Harrassowitz.
- Mallon, Alexis. 1956. Grammaire copte: bibliographie, chrestomathie et vocabulaire. 4th edition. Beyrouth.
- Mattar, Nabil. 1990. A Study in Bohairic Coptic. Pasadena: Hope Publishing House.
- Polotsky, Hans Jakob. 1987. Grundlagen des koptischen Satzbaus. American Studies in Papyrology 28. Decatur, Ga.: Scholars Press.
- Plumley, J. Martin. 1948. An Introductory Coptic Grammar (Sahidic Dialect) 2014 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ.. London: Home & van Thal.
- Shisha-Halevy, Ariel. 1988. Coptic Grammatical Chrestomathy: a course for academic and private study. Orientalia lovaniensia analecta 30. Leuven: Peeters.
- Shisha-Halevy, Ariel. 1986. Coptic Grammatical Categories: Structural Studies in the Syntax of Shenoutean Sahidic. Analecta Orientalia 53. Roma: Pontificium Institutum Biblicum. ISBN 88-7653-255-2.
- Shisha-Halevy, Ariel. 2007. Topics in Coptic Syntax: Structural Studies in the Bohairic Dialect. Orientalia Lovaniensia Analecta 160. Leuven — Paris — Dudley, MA: Peeters. ISBN 978-90-429-1875-7.
- Till, Walter C. 1994. Koptische Dialektgrammatik. Berlin: Walter De Gruyter.
- Vergote, Jozef. 1973—1983. Grammaire copte. Leuven: Peeters.
- Younan, Sameh. 2005. So, you want to learn Coptic? A guide to Bohairic Grammar. Sydney: St.Mary, St.Bakhomious and St.Shenouda Coptic Orthodox Church.
- Henry Tattam, A compendious grammar of the Egyptian language as contained in the Coptic, Sahidic, and Bashmuric Dialects (London 1863)
Фонологи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Depuydt, Leo. 1993. «On Coptic Sounds.» Orientalia 62 (new series): 338—375.
- Loprieno, Antonio. 1997. «Egyptian and Coptic Phonology». In Phonologies of Asia and Africa (Including the Caucasus), edited by Alan S. Kaye. Vol. 1 of 2 vols. Winona Lake: Eisenbrauns. 431—460.
- Peust, Carsten. 1999. Egyptian Phonology: An Introduction to the Phonology of a Dead Language. (Monographien zur ägyptischen Sprache; 2). Göttingen: Peust & Gutschmidt.
Сăмахсарсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Černý, Jaroslav. 1976. Coptic Etymological Dictionary. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
- Crum, Walter Ewing. 1939. A Coptic Dictionary 2014 ҫулхи Ака уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.. Oxford: Clarendon Press.
- Wolfgang Kosack: Lehrbuch des Koptischen.Teil I:Koptische Grammatik.Teil II:Koptische Lesestücke, Graz 1974.
- Wolfgang Kosack: Der koptische Heiligenkalender. Deutsch - Koptisch - Arabisch nach den besten Quellen neu bearbeitet und vollständig herausgegeben mit Index Sanctorum koptischer Heiliger, Index der Namen auf Koptisch, Koptische Patriarchenliste, Geografische Liste. Christoph Brunner, Berlin 2012, ISBN 978-3-9524018-4-2.
- Wolfgang Kosack: Schenute von Atripe De judicio finale. Papyruskodex 63000.IV im Museo Egizio di Torino. Einleitung, Textbearbeitung und Übersetzung herausgegeben von Wolfgang Kosack. Christoph Brunner, Berlin 2013, ISBN 978-3-9524018-5-9.
- Wolfgang Kosack: Koptisches Handlexikon des Bohairischen. Koptisch - Deutsch - Arabisch. Verlag Christoph Brunner, Basel 2013, ISBN 978-3-9524018-9-7.
- Vycichl, Werner. 1983. Dictionnaire étymologique de la langue copte. Leuven: Éditions Peeters.
- Westendorf, Wolfhart. 1965/1977. Koptisches Handwörterbuch. Heidelberg: Carl Winter.
Библиографи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Kammerer, Winifred (compiler), A Coptic Bibliography, Ann Arbor: University of Michigan Press, 1950. (Reprint New York: Kraus Reprint Co., 1969)
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Копт чĕлхин кун-çулĕ
- Копт сăмахсарĕ 2010 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.