Суздаль

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Суздаль çине Каменка юханшыв енчен пăхсан; Прокудин-Горский ӳкернĕ, XX ĕмĕр пуçламăшĕ

Су́здаль (Сустăль[1])Раççей хули, Улатимĕр облаçĕн Суздаль районĕнче вырнаçнă.

Каменкăн юханшывăн Нерль юппи çинче, Улатимĕртен26 çм çурçĕрелле вырнаçнă.

Суздаль — управ-хула, Раççейĕн ылтăн кăшăлĕ шутне кĕрет.

Халăх йышĕ — 11,0 пин çын (2009).

Этимологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Герб (1781)
Раштав соборĕ çине Каменка енчен пăхсан
Архиерей палатисем
Пуриспа Глеб чиркĕвĕ

Пĕрремĕш хулана Новгород кодексĕнче асăннă: «въ лѣто ҂ѕ҃ф҃з҃ азъ мънихъ исаакiи поставленъ попомъ въ сѹжъдали въ цръкъвѣ свѧтаго александра арменина» («В 6507 [999] çулта эпĕ, монах Исаакий, Суздальри Тс. Александр Армянина чиркĕвĕн иеромонахĕ ята илтĕм»).

XII ĕмĕрĕн пуçламăшĕнче Юрий Долгорукий чухне Ростов-Суздаль кнеçлĕхĕн тĕпĕ шутланнă.

1157 çулта Андрей Боголюбский Улатимĕре тĕп хула туса хурать те кнеçлĕхе Улатимĕр-Суздаль кнеçлĕхе ятпа асăнма тытăнаççĕ.

XIII ĕмĕрĕн варринчен пуçласа — ирĕклĕ Суздаль кнеçлĕхĕн тĕпĕ.

XIV ĕмĕрĕн пуçламăшĕнче — Суздаль-Чулхула кнеçлĕхĕн тĕпĕ.

1392 çулта Суздаль Аслă Мускав кнеçлĕхĕ шутĕнче.

1565 çулта Суздаль попал в число городов, составлявших опальную Земщину, опричнинăна пăрахăçласан «патша çĕрĕ» пулса тăрать. Смутное время суздальсем Шуйские сутса хăйсен хулине тушинсемпе Лисовский айне пулаççĕ, унăн влаçĕ 8 уйăх тытăнса тăрать.

1612 çулта поляксем Суздале хупăрлаççĕ, анчах та илеймеççĕ.

1681 çулта Суздальре 515 кил шутланнă, вĕсенчен мускав стрелецĕсем валли 669 тенкĕ 16 алт. тата 4 д., тата 6145 жит пуçтарнă.

1708 çулта хулана Мускав кĕперни çумне провинци хули шайĕпе хушаççĕ; 1778 çулта Улатимĕр наместничество уес хули, 1796 çултанпа — Улатимĕр кĕпернинче.

XVI ĕмĕртенпе Суздальре мăнастăрьсем тăваççĕ. Киввисене пысăклатаççĕ, çĕннисене хăпартаççĕ. XVI ĕмĕрĕ тĕлне 11 мăнастăрь (халĕ 5 мăнастăрь комплексĕ упранса юлнă) шутланнă. Суздаль Руçре тĕн тĕпĕсенчен пĕри пулса тăрать.

XVII ĕмĕрĕн варринчен — экономика ӳсĕмĕн тапхăрĕ.

1796 çултанпа Улатимĕр кĕпернин уес хули. XIX ĕмĕрĕн иккĕмĕш çурринчен Суздаль провинци хули пулса тăрать (Суздаль чукун çулĕнчен аякра вырнаçнипе хулара промăçлăх аталаман). 1967 çулта Суздалĕн аталану тĕп планне йышăннă, унăн йĕркипе хула-музей шайне кĕртнĕ. Хулари тĕрмесене хупнă. Çулçӳревçĕсен тĕп комплексне туса хунă, музей экспозицисене вырнаçтарнă.

Халăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Суздальте пурăнакансем, çулсемпе (пин çын)
1897 1926 1959 1979 1992 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
8 6,6 10,4 11,1 12,6 11,9 11,4 11,4 11,3 11,2 11,2 11,1 11,0 11,0

Климат[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Этеплĕх[тӳрлет | кодне тӳрлет]

2002 çултанпа Суздаль çулçӳрев комплексĕнче çулсерен Уçă раççей анимаци кинофестивалĕ иртет. Утăри кашни шăмат кун Суздальре, Йывăç ӳнерлĕх музейĕнче, Хăяр уявĕ ирттереççĕ.

Паллă вырăнсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Архитектура палăкĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Суздальре чылай архитектура палăкĕ упранса юлнă[2]:

  • Сутă-илӳ лапам ансамблĕ
    • Сутă-илӳ речĕсем (1806—1811, арх. А.Вершинский)
    • Чĕрĕлӳ чиркĕвĕ (1732)
    • Турă амăшĕн Хусан турăш чиркĕвĕ (1739)
    • Константинпа Елен (Цареконстантиновская) чиркĕвĕ (1707)

Скульптура палăкĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Музейсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Суздальте Улатимĕр-Суздаль историпе пултарулăх тата архитектура управ музейĕн музей объекчĕсем вырнаçнă:

Микула чиркĕвĕнче Андрей Давыдов чиркӳ ĕçтешĕн турăш çырмалли ăста лаçĕ ĕçлет, ăвăс кĕлеткисен музейĕ пур.

Паллă çынсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Суздальте ӳнерленĕ фильмсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Çавăн пекех пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  1. ^ http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/kgvr_0_0000106.pdf 2021 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.
  2. ^ Ят-йышне Воронин Н. Н. Владимир, Боголюбово, Суздаль, Юрьев-Польской кĕнекинче кăтартнă. М., 1974. С. 151—231

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Шаблон:Суздаль районĕ Шаблон:Раççейĕн ылтăн кăшăлĕ

Шаблон:Тĕнче еткерлĕхĕ