Химилле номенклатура
Химилле номенклату́ра — химилле япалалăхсен тата вĕсен ушкăнĕсемпе тĕсĕсен хăйсене тивĕçлĕ (индивидуаллă) харпăр ячĕсен йышĕ, çавăн пекех вăл ятсене майлаштармалли йĕркесемпе йĕркевсем.
Историре чылай вăхăт кунашкал ятсем тĕлли-паллисĕр, мĕнле май килет çавăн пек, çуралса тата çирĕпленсе пынă. Унашкал ятсене тривиаллĕ ятсем теççĕ.
Анчах та химилле япалалăхсен йышĕ тĕнчере çав тери пысăк, вĕçĕ-хĕрри те çук теме пулать. Çавăнпа та вĕсене ятарлă йышăннă йĕркепе ятсем парса тухас ыйту çуралать. 1798-мĕш çулта А. Л. Лавуазье тĕнчере пĕрремĕш хут япалалăхсен ячĕсем валли ансатлатнă номенклатура сĕннĕ.
1801-мĕш çулта В. М. Севергин Лавуазье классификацине йышăнать, куçарать тата хăйĕнчен хими терминĕсен ячĕсене кĕртет[1]. Вăл кĕртнĕ терминсем: «кислотвор» (халĕ кислород теççĕ, чăвашла йӳçамăш), водород (чăвашла шывамăш), азот, углерод (чăвашла кăмрăкамăш). Тата ытти те. Малалла вăл сăмахсарсене куçарнă[2] тата хăй ăсталанă[3], çапла майпа вырăсла химилле номенклатура аталаннă. Чăваш чĕлхинче химилле номенклатура тăвас тесе Тимухха Хĕветĕрĕ кирлĕ утăмсем тунă[4].
Номенклатура тĕсĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Рационаллă номенклатура
- Системăллă номенклатура
- Женева номенклатури
- Льеж номенклатури
- ИЮПАК номенклатури
Рационаллă номенклатура тĕпре тăракан япалалăхсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Япалалăхсен триваллĕ ячĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тривиаллĕ ятсем — нимĕнле номенклатурăна та пăхăнмаççĕ.
Çавăн пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Химический энциклопедический словарь. М.: «Советская энциклопедия», 1983.
- Лоуренс Краусс. Почему мы существуем. Величайшая из когда-либо рассказанных историй = Krauss. The Greatest Story Ever Told - So Far: Why Are We Here?. — М.: Альпина Нон-фикшн, 2018. — ISBN 978-5-91671-948-2.
- Главный редактор А. М. Прохоров. Физическая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия.
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ Севергин В. М. Пробирное искусство, или руководство к химическому испытанию металлических руд и других ископаемых тел. СПб.: ИАН, 1801. XVI, [15], 370 c.
- ^ Каде де Гассикур Ш. Словарь химический, содержащий в себе теорию и практику химии с приложением её к естественной истории и искусствам /Перевод В. М. Севергина: В 4 т. СПб.: тип. ИАН, 1810—1813.
- ^ Севергин В. М. Руководство к удобнейшему разумению химических книг иностранных, заключающее в себе словари: латинско-российский, французско-российский и немецко-российский, по старинному и новейшему словознанию. СПб.: тип. ИАН, 1815. V, 291, 4 с.
- ^ Чăваш чĕлхин чăн-чăн тĕпчевçи — Опубликовано 01.10.2018 - 18:55 - Павлова С...
Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |