Юзыкайн Александр Михайлович

Александр Михайлович Юзыкайн
Çуралнă чухнехи ят:	Александр Михайлович Михайлов
Çуралнă вăхăт:	1929, пуш, 12
Çуралнă вырăн:	Енактаево (çаран мари Чормак), Бирск кантонĕ, Пушкăрт АССР
Вилнĕ вăхăт:	1999, раштав, 17
Вилнĕ вырăн:	Йошкар-Ола, Мари Эл
Ĕçлев тĕсĕ:	мари çыравçи, журналисчĕ, редактор

Алекса́ндр Миха́йлович Юзыка́йн (12.3.1929, Енактаево (Чормак) ялĕ, Бирск кантонĕ, Пушкăрт АССР — 17.12.1996, Йошкар-Ола) — мари çыравçи, редактор, журналист. Мари Элĕн халăх çыравçи (1996). ССРП ÇП пайташĕ (1957-па)..

Биографи

1929 çулхи пуш уйăхĕн 12-мĕшĕнче Пушкăрт АССР йышĕнчи Бирск кантонĕнчи Чормак ялĕнче çуралнă. Тăван ялти пуçламăш шкула çӳренĕ, кайран — Анатри Татьри 7-çуллă шкулта пĕлӳ пухнă.

1947 çулта Краснокамскри педагогика вĕрентĕшĕнче (1947), 1951 çулта Мари педагогика институтĕнче пĕлӳ илнĕ. 1960 çулта Мускавра Литература институтĕнче вĕренсе тухнă.

Аслă пĕлӳ иличчен Мари учителĕсене ӳстерес институтĕнче методист, Мари кĕнеке кăларавăшĕнче, МарЧЛИИ ăслăх кĕçĕн ĕçлевçи, республика радиовĕнче корреспондент тата редактор, «Ончыко» журналра литĕçлевçи пулса ĕçленĕ. Мускавран таврăнсан, Мари телекуравĕнче редактор, Мари АССР культура министерствинче аслă инспектор, «Ончыко» журналра литература редакторĕ пулса тăрăшнă.

1966 çултанпа — профессионал-çыравçă. 1984—1988 çулсенче — «Ончыко» журнлăн тĕп редакторĕ.

1996 çулта раштавăн 17-мĕшĕнче Йошкар-Олара çут тĕнчерен уйрăлнă. Пушкăртстанра, тăван ялĕнче пытарнă.

Пултарулăхĕ

Литература ĕçĕпе 1947 çулта хăтланма тытăннă. 1955 çулта «Ямбатыр» истори поэмине хайланă. Çав вăхăтрах драматургипе те аппаланнă. 1957 çулта «Корнывожышто» («На перепутье») пьесине М. Шкетан яч. мари драма театрĕнче С. Иванов режиссёр лартнă. Юзыкайн çаплах «Олма сад» («Панулми пахчи») сăвăлла драмăна çырнă. Уйрăммăн унăн «Тошто тÿня» («Тĕттĕм патшалăхра»), «Аманнă чечек» пьесăсем пичетленнĕ.

Ачасем валли чылай çыырнă, «Мондалтше ава» («Амăшне маннă»), «Онар», «Йогывай» тата вырăсла «Изий» юмах-пьеса хайланă.

Прозăра çыравçă «Кугызан вуй» («Патша тăвайкинче», 1967, вырăсла «Слепые и зрячие», «Отчужденные») роман ăсталанă. Каярах «Маска вынем» («Упа йăви», 1972), «Тулото» («Костёр», 1978, вырăсла - «Дубравы»), «Эльян» (1979) пичетрен тухнă.

Çыравçă хайланисене йăлтах вырăсла куçарса Йошкар-Олара тата Мускавра пичетленĕ. Хăшпĕрне азербайджан, тува, чăваш, латыш, эстон, якут, казах, тутар, пушкăрт, авар, узбек, венгр чĕлхисене куçарса кăларнă.

Александр Юзыкайн И. Василенкăн «Звёздочка» повеçне марилле куçарнă.

Мари чĕлхипе

1. Ямбатыр: поэма // Ончыко. 1955. № 2. С. 54—60.
2. Корнывожышто : пьеса [На перепутье : пьеса]. Йошкар-Ола, 1959.
3. Йÿлышо вÿд : очерк-влак. да ойлымаш [Горящая вода : очерки и рассказы]. Йошкар-Ола, 1963. 76 с.
4. Изий : эрвел марий йомак [Сказка восточных мари]. Йошкар-Ола, 1964. 16 с.
5. Олма сад: драм, поэма // Ончыко. 1964. Mb 1. С. 25—69.
6. Мондалтше ава: йоча пьеса // Ончыко. 1965. № 4. С. 88—108.
7. Тошто тÿня: йоча пьеса [В темном царстве : пьеса]. Йошкар-Ола, 1966. 76 с.
8. Кугызан вуй : роман [На царской горке : роман]. Йошкар-Ола,1967. 76 с.
9. Маска вынем : роман [Медвежья берлога : роман]. Йошкар-Ола,1972. 256 с.
10. Начий: пьеса // Ӱжаран кастене. Йошкар-Ола, 1975. С. 79—90.
11. Тулою : роман [Костер]. Йошкар-Ола, 1978. 360 с.
12. Эльян : роман. Йошкар-Ола, 1979. 400 с.
13. Эҥыремышвот: койдарчык повесть // Ончыко. 1986. № 1. С. 7—48.
14. Газэнхр: очерк // Ончыко. 1986. № 2. С. 68-80; № 3. С. 66—79.
15. Маска вынем : роман [Медвежья берлога : роман]. Йошкар-Ола,1988. 272 с.

Вырăсла куçарнисем

1. Раненый цветок: пьеса / пер. А. Трошина. Йошкар-Ола, 1969. 52 с.
2. Слепые и зрячие: роман / пер. А. Трошина. Йошкар-Ола, 1971. 268 с.
3. Медвежья берлога: роман / пер. Ю. Галкина. М., 1973. 312 с.; М., 1983. 304 с.; М., 1990. 320 с.
4. Эльян: роман / пер. Н. Фомичева. М., 1982. 256 с.
5. Отчужденные: роман / пер. В. Золотухина. Йошкар-Ола, 1982. 352 с.
6. Дубравы: роман. Кн. 2-я. / пер. В. Михайловой. М., 1983. 272 с.; Йошкар-Ола, 1985. 272 с.
7. Изий: сказка / пер. В. Летучего. Йошкар-Ола, 1987. 16 с.

Çемье

• Куккăшĕ — Александр Васильевич Юзыкайн (1885—1938), репрессиленĕ.
• Шăллĕ — çыравçă тата журналист Алексей Михайлович Юзыкайн (Алеко Юзыкайн, 1943—2004).
• Ывăлĕ — Вячеслав Александрович Юзыкайн.

Асăнмалăх

• Мемориал хăми. Йошкар-Ола, Подольск курсанчĕсен урамĕ, 17 (1998).

Литература

• Тетерин В. Юзыкайн А. М. Медвежья берлога // Молодая гвардия. — 1974. — № 11. — С. 307—308.
• Александров А. М., Беспалова Г. Е., Васин К. К. А. Юзыкайн // Писатели Марийской АССР: биобиблиографический справочник. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1976. — 5000 экз.
• Воронина И. Жизнь продолжается: [О романе А. Юзыкайна «Эльян»] // Литературная Россия. — 1982. — 16 июля. — С. 20.
• Казанчина Г. Александр Юзыкайн. Эльян // Литературное обозрение. — 1983. № 9. — С. 77—78.
• Сандаков Г. Правда жизни. // Восхождение. Йошкар-Ола. 1984. С. 136—154.
• Беспалова Г. Е., Васин К. К., Зайниев Г. З. А. Юзыкайн // Писатели Марийской АССР: биобиблиографический справочник / Отв. А. В. Селин. — Йошкар-Ола: Мари кĕнеке кăларавăшĕ, 1988. — 5000 экз.
• Юзыкайн Александр Михайлович // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. — 2032 экз. — ISBN 5-87898-357-0
• Александр Юзыкайн // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Мари кĕнеке кăларавăшĕ, 2008. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7590-0966-5
• Юзыкайн Александр Михайлович // Энциклопедия Республики Марий Эл / Яв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола: 2009. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1

Каçăсем

• Юзыкайн Александр Михайлович мари çыравçи