Фонема: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

Йӗркешерӗн

17:59, 21 Ҫу уйӑхӗн 2014 вӑхӑтри верси

Фонема (гр. phonema «сасă») — чĕлхери сасăсен тытăмĕн тĕп единици. Фонема — сăмахра е морфемăра кăна палăракан чĕлхе единици, вăл хăйне тĕллĕн, уйрăм çӳремест.

Фонемăсен виçĕ тĕрлĕ функци пур:

сăмахсемпе морфемăсем тумалли (калăпламалли) хатĕр шутланаççĕ. Тĕслĕхрен, пар сăмах виçĕ фонемăран тăрать. Вĕсен çакăн пек вырнаçнă йĕрки пирĕн ăс-тăнра уйрăм пĕлтерĕше (вырăсла «дать») кăтартать;
сăмахсене тата морфемăсене палласа илме пулăшаççĕ. Пар сăмахри виçĕ фонема çирĕп йĕрки ăна ытти сăмахсемпе (тĕслĕхрен, пур, пыр, пăр) хутăштарма май памасть;
сăмахсене, морфемăсене пĕр-пĕринчен уйăрса илме пулăшаççĕ. Пар сăмах варринче а уçă фонема пур пирки пыр, пур, пăр сăмахсенчен уйрăлса тăрать. Сăмахсен асăннă ретĕнче (пар, пыр, пур, пăр) варринчи а, ы, у, ă кашниех уйрăм фонема пулать, вĕсен уйăру функцине тăваççĕ.

Пуплевре фонемăсем мар, вĕсен конкретлă представителĕсем — уйрăм сасăсем — палăраççĕ. Пуплевре пĕр-пĕр фонема шутне кĕрекен сасăсем, мĕнле сасăсемпе юнашар тăнине пула, кăшт та пулин урăхларах илтĕнеççĕ. Унашкал сасăсене аллофонсем, е фонемăсен варианчĕсем теççĕ. Танлаштарăр: уба — эбĕ, агă — игĕ, хужă— хӳжĕ. Ку тĕслĕхсенчи б, г, д хупă сасăсем хытă б, г, д фонема варианчĕсем е аллофонĕсем пулса тăраççĕ.

Фонема хăй çынсен ăс-тăнĕнче упранакан абстрактлă единица шутланать. Фонемăсене чĕлхе наукин фонологи тата морфонологи пайĕсем тишкерсе тĕпчеççĕ.

Литература

Апресян Ю. Д. Идеи и методы современной структурной лингвистики. — М.: 1966.
Булыгина Т. В. Грамматические оппозиции // Исследования по общей теории грамматики. — М.: 1968.
Булыгина Т. В. Пражская лингвистическая школа // Основные направления структурализма. — М.: 1964.
Кантино Ж. Сигнификативные оппозиции // Принципы типологического анализа языков различного строя. — М.: 1972.
Касевич В. Б. Морфонология. — Л.: 1986.
Кодзасов С. В., Кривнова О. Ф. Общая фонетика. — М.: РГГУ, 2001.
Кубрякова Е. С., Панкрац Ю. Г. Морфонология в описании языков. — М.: 1983.
Лингвистический энциклопедический словарь / Тĕп ред. В. Н. Ярцева. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — ISBN 5-85270-031-2
Мартине А. Основы общей лингвистики // Новое в лингвистике, выпуск 3. — М.: 1963.
Маслов Ю.С. Введение в языкознание. — Изд. 2-е, испр. и доп.. — М.: Высшая школа, 1987.
Реформатский А. А. Из истории отечественной фонологии. — М.: 1970.
+Толстая С. М.
−{{{2}}} .
Трубецкой Н. С. Основы фонологии. — М.: 1960. (главы 1, 3—5)
Чурганова В. Г. Очерк русской морфонологии. — М.: .

@@ 10-мĕш йĕрке: / 10-мĕш йĕрке: @@
 Фонема хăй çынсен ăс-тăнĕнче упранакан абстрактлă единица шутланать. Фонемăсене чĕлхе наукин [[фонологи]] тата [[морфонологи]] пайĕсем тишкерсе тĕпчеççĕ.
+== Литература ==
-[[Категори:Лингвистика]]
+* {{кĕнеке | автор = [[Апресян, Юрий Дереникович|Апресян Ю. Д.]] | пуçелĕк = Идеи и методы современной структурной лингвистики | каçă = | ответственный = | издание = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1966 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Булыгина Татьяна Вячеславна|Булыгина Т. В.]] | пай = Грамматические оппозиции | пуçелĕк = Исследования по общей теории грамматики | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1968 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Булыгина Татьяна Вячеславна|Булыгина Т. В.]] | пай = Пражская лингвистическая школа | пуçелĕк = Основные направления структурализма | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1964 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = Кантино Ж. | пай = Сигнификативные оппозиции | пуçелĕк = Принципы типологического анализа языков различного строя | оригинал = | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1972 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Касевич Вадим Борисович|Касевич В. Б.]] | пуçелĕк = Морфонология | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{Л.}} | издательство = | çул = 1986 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Кодзасов Сандро Васильевич|Кодзасов С. В.]], [[Кривнова Ольга Фёдоровна|Кривнова О. Ф.]] | пуçелĕк = Общая фонетика | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = РГГУ | çул = 2001 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Кубрякова Елена Самойловна|Кубрякова Е. С.]], [[Панкрац Юрий Генрихович|Панкрац Ю. Г.]] | пуçелĕк = Морфонология в описании языков | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1983 | том = | страницы = | страниц = | сери = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | пуçелĕк = Лингвистический энциклопедический словарь | каçă = | яваплă = Тĕп ред. В. Н. Ярцева | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = Советская энциклопедия | çул = 1990 | том = | страницы = | страниц = 685 | серия = | isbn = 5-85270-031-2 | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Мартине Андре|Мартине А.]] | пай = Основы общей лингвистики | пуçелĕк = Новое в лингвистике, выпуск 3 | оригинал = | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1963 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Маслов Юрий Сергеевич|Маслов Ю.С.]] | пуçелĕк = Введение в языкознание | оригинал = | каçă = http://www.bsu.ru/content/hecadem/maslov_us/maslov.pdf | яваплă = | кăларăм = Изд. 2-е, испр. и доп. | вырăн = {{М.}} | издательство = Высшая школа | çул = 1987 | том = | страницы = | страниц = 272 | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Реформатский Александр Александрович|Реформатский А. А.]] | пуçелĕк = Из истории отечественной фонологии | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1970 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{книга | автор = [[Толстая Светлана Михайловна|Толстая С. М.]] | пуçелĕк = Морфонология в структуре славянских языков | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1998 | том = | страницы = | страниц = | серия = | isbn = | тираж =}}
+* {{кĕнеке | автор = [[Трубецкой, Николай Сергеевич|Трубецкой Н. С.]] | пуçелĕк = Основы фонологии | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | çул = 1960 | том = | страницы = | страниц = | сери = | isbn = | тираж =}} (главы 1, 3—5)
+* {{кĕнеке | автор = [[Чурганова Валерия Григорьевна|Чурганова В. Г.]] | пуçелĕк = Очерк русской морфонологии | каçă = | яваплă = | кăларăм = | вырăн = {{М.}} | издательство = | год = 1973 | том = | страницы = | страниц = | сери = | isbn = | тираж =}}
+{{Фонетика тата фонологи}}
+{{Морфонологи}}
+[[Категори:Фонологи]]

п • с • т Фонетика тата фонологи
Пайăр çынсем	И. А. Бодуэн де Куртенэ • Н. С. Трубецкой • Л. В. Щерба • Л. Р. Зиндер • М. И. Матусевич • Л. В. Бондарко • В. Б. Касевич • Р. И. Аванесов • В. Н. Сидоров • А. А. Реформатский • М. В. Панов • Р. О. Якобсон • Н. Хомский • М. Халле • Г. Фант

Фонологи концепцисем	Хусан лингвистика шкулĕ • Н. С. Трубецкойăн фонологи концепцийĕ • Ленинград фонологи шкулĕ • Мускав фонологи шкулĕ • Фонологическая концепция Р. И. Аванесова • М. В. Пановăн фонологи концепцийĕ • Порождающая фонология

Уйрăмсем тата дисциплинăсем	Артикуляциллĕ фонетика • Акустикăлла фонетика • Перцептивная фонетика • Просоди • Акцентологи • Орфоэпи • Экстранормаллă фонетика
Морфонологи • Морфологи • Синтаксис • Портал:Лингвистика

п • с • т Фонологи → Морфонологи → Морфологи
Тĕп ăнлавсем	Фонема • Морфема • Морфонема • Субморф • Черетленÿ: сандхи (льезон, рэндаку), гуна, врддхи

Пайăр çынсем	И. А. Бодуэн де Куртенэ • Н. В. Крушевский • Н. С. Трубецкой • Л. Блумфилд • Д. Ворт

Çыхăннă ăнлавсем	Чĕлхе шайĕсем • Çуратавла фонологи
Портал:Лингвистика