Азов тинĕсĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Luckas-bot (Сӳтсе яв | хушни) п робот хушрĕ: gv:Mooir Azov |
п робот хушрĕ: ga:Muir Mheoid; косметические изменения |
||
1-мĕш йĕрке: | 1-мĕш йĕрке: | ||
[[Ӳкерчĕк:Bm krim.jpg|thumb|250px|Азов тинĕсĕ, НАСА спутникĕнчен тунă ӳкерчĕк.]]'''Азов тинĕсĕ''' ([[украин чĕлхи|укр.]] Азовське море, [[крым тутар чĕлхи|крым.]] Azaq deñizi) — [[Хура тинĕс]]ĕн çурçĕр-тухăç енчи шыв лаптăкĕ, [[Керчь пырĕ]]пе (авалхи вăхăтра — Босфор Киммери, анлашĕ 4,2 км) [[Хура тинĕс]]пе çыхăнать. Ĕлĕк |
[[Ӳкерчĕк:Bm krim.jpg|thumb|250px|Азов тинĕсĕ, НАСА спутникĕнчен тунă ӳкерчĕк.]]'''Азов тинĕсĕ''' ([[украин чĕлхи|укр.]] Азовське море, [[крым тутар чĕлхи|крым.]] Azaq deñizi) — [[Хура тинĕс]]ĕн çурçĕр-тухăç енчи шыв лаптăкĕ, [[Керчь пырĕ]]пе (авалхи вăхăтра — Босфор Киммери, анлашĕ 4,2 км) [[Хура тинĕс]]пе çыхăнать. Ĕлĕк [[грексем]] ăна Меоти кӳлли ([[грек чĕлхи|греч.]] Μαιῶτις), [[римсем]] Palus Maeotis, [[скифсем]] Каргалук, [[меотсем]] Темеринда (тинĕс амăшĕ тенĕ); кайран [[арабсем]] Нитшлах е Бараль-Азов, [[турккăсем]] Барьял-Ассак е Бахр-Ассак (Тĕксĕм-кăвак тинĕс; паянкунхи турккă чĕлхипе Azakdenizi), [[генуэзсем]]пе [[венециансем]] Mare delle Zabacche (Mare Таnе) тенĕ. Азов тинĕсе хăйĕн ятне [[Азов (хула)|Азов]] хуларан илнĕ. |
||
== Географи == |
== Географи == |
||
20-мĕш йĕрке: | 20-мĕш йĕрке: | ||
** Керчь пырĕнче: коса Тузла. |
** Керчь пырĕнче: коса Тузла. |
||
*Раççей: |
* Раççей: |
||
** çурçĕр-тухăçра: коса Беглицкая; |
** çурçĕр-тухăçра: коса Беглицкая; |
||
** тухăçра: Чумбур сăмси, Глафировская коса, Долгая коса, Камышеватская коса, Ясенская коса (Бейсугский лиман), Ачуевская коса (Ахтарский лиман); |
** тухăçра: Чумбур сăмси, Глафировская коса, Долгая коса, Камышеватская коса, Ясенская коса (Бейсугский лиман), Ачуевская коса (Ахтарский лиман); |
||
26-мĕш йĕрке: | 26-мĕш йĕрке: | ||
** Керчь пырĕнче: коса Чушка. |
** Керчь пырĕнче: коса Чушка. |
||
=== Тинĕсе юхакан шывсем === |
=== Тинĕсе юхакан шывсем === |
||
* Украина: |
* Украина: |
||
** çурçĕр-анăçра: Малый Утлюк, Молочная, Корсак, Лозоватка, Обиточная, Берда, Кальмиус, Грузский Еланчик; |
** çурçĕр-анăçра: Малый Утлюк, Молочная, Корсак, Лозоватка, Обиточная, Берда, Кальмиус, Грузский Еланчик; |
||
45-мĕш йĕрке: | 45-мĕш йĕрке: | ||
== Тинĕспе çыхăннă хуçалăх == |
== Тинĕспе çыхăннă хуçалăх == |
||
=== XIX ĕмĕр === |
=== XIX ĕмĕр === |
||
Азов тинĕсĕ Раççейшĕн XIX ĕмĕрте питĕ кирлĕ пулнă, пĕр енчен, пулă пуянлăхне пула, тепĕр енчен — тинĕс урлă сутăç ĕçĕсене ӳстерес шутпа. |
Азов тинĕсĕ Раççейшĕн XIX ĕмĕрте питĕ кирлĕ пулнă, пĕр енчен, пулă пуянлăхне пула, тепĕр енчен — тинĕс урлă сутăç ĕçĕсене ӳстерес шутпа. |
||
[[Категори:Азов тинĕсĕ]] |
[[Категори:Азов тинĕсĕ]] |
||
76-мĕш йĕрке: | 76-мĕш йĕрке: | ||
[[fi:Asovanmeri]] |
[[fi:Asovanmeri]] |
||
[[fr:Mer d'Azov]] |
[[fr:Mer d'Azov]] |
||
[[ga:Muir Mheoid]] |
|||
[[gl:Mar de Azov]] |
[[gl:Mar de Azov]] |
||
[[gv:Mooir Azov]] |
[[gv:Mooir Azov]] |
21:05, 17 Утӑ уйӑхӗн 2010 вӑхӑтри верси
Азов тинĕсĕ (укр. Азовське море, крым. Azaq deñizi) — Хура тинĕсĕн çурçĕр-тухăç енчи шыв лаптăкĕ, Керчь пырĕпе (авалхи вăхăтра — Босфор Киммери, анлашĕ 4,2 км) Хура тинĕспе çыхăнать. Ĕлĕк грексем ăна Меоти кӳлли (греч. Μαιῶτις), римсем Palus Maeotis, скифсем Каргалук, меотсем Темеринда (тинĕс амăшĕ тенĕ); кайран арабсем Нитшлах е Бараль-Азов, турккăсем Барьял-Ассак е Бахр-Ассак (Тĕксĕм-кăвак тинĕс; паянкунхи турккă чĕлхипе Azakdenizi), генуэзсемпе венециансем Mare delle Zabacche (Mare Таnе) тенĕ. Азов тинĕсе хăйĕн ятне Азов хуларан илнĕ.
Географи
Пырсемпе лимансем
- Украина:
- кăнтăр-анăçра: Казантип пырĕ, Арапат пырĕ;
- анăçра: Сиваш пырĕ;
- çурçĕр-анăçра: Утлюк лиманĕ, Сĕтлĕ лиман, Обиточный пырĕ, Бердян пырĕ;
- Раççей:
- çурçĕр-тухăçра: Таганрог пырĕ, Миус лиманĕ, Ейск лиманĕ;
- тухăçра: Ясен пырĕ, Пейсук лиманĕ, Ахтар лиманĕ;
- кăнтăр-тухăçра: Темрюк пырĕ.
Çивĕтсемпе сăмсисем
- Украина:
- кăнтăр-анăçра: Хрони сăмси, Çук сăмси, Чаганы сăмси, Казантип сăмси (Казантип пырĕ);
- анăçра: коса Арапат Стрелка (Сиваш пырĕ);
- çурçĕр-анăçра: Федотова коса тата коса Бирючий остров (Утлюк лиманĕ), коса Обиточная (Обиточный пырĕ), Бердян коса (Бердян пырĕ);
- çурçĕр-тухăçра: Шурăсарай коса, Кукăр (Кривая) коса;
- Керчь пырĕнче: коса Тузла.
- Раççей:
- çурçĕр-тухăçра: коса Беглицкая;
- тухăçра: Чумбур сăмси, Глафировская коса, Долгая коса, Камышеватская коса, Ясенская коса (Бейсугский лиман), Ачуевская коса (Ахтарский лиман);
- кăнтăр-тухăçра: Ачуев сăмси, Чул сăмси (Каменный (Темрюк пырĕ).
- Керчь пырĕнче: коса Чушка.
Тинĕсе юхакан шывсем
- Украина:
- çурçĕр-анăçра: Малый Утлюк, Молочная, Корсак, Лозоватка, Обиточная, Берда, Кальмиус, Грузский Еланчик;
- Раççей:
- çурçĕр-тухăçра: Мокрый Еланчик, Миус, Самбек, Дон, Кагальник, Мокрая Чубурка, Ея;
- кăнтăр-тухăçра: Протока, Кубань.
Истори
Азов тинĕсне тепчев ĕçĕсенче виçĕ пусăма палăртаççĕ:
- 1. Авалхи (географи) — Геродот вăхăтĕнчен пуçласа XIX ĕмĕр пуçламăшне çитиччен.
- 2. Геолого-географический: XIX ĕмĕр — XX ĕмĕрĕн 40 çулĕсем.
- 3. Пур енлĕ (комплекслă) — XX ĕмĕрĕн варри — паянкуна çити.
Шыв тăварлăхĕ
Биологи ырлăхĕпе Азов тинĕсĕ тĕнчере пĕрремĕш вырăн йышăнать. Чи лайăх аталаннă тинĕс çимĕçĕ — фитопланктон тата бентос.
Тинĕспе çыхăннă хуçалăх
XIX ĕмĕр
Азов тинĕсĕ Раççейшĕн XIX ĕмĕрте питĕ кирлĕ пулнă, пĕр енчен, пулă пуянлăхне пула, тепĕр енчен — тинĕс урлă сутăç ĕçĕсене ӳстерес шутпа.