Çимĕк

Çимĕк
Иртереççĕ	чăвашсем
Вăхăт	Виçпĕрлев умĕн, уйăх тулнă хыççăн пĕрремĕш кĕçнерникун
Уявлани	халăх савăнни
Йăласем	çăвана кайса килни, асăнса çини
Çыхăннă	Виçпĕрлевпе

Çимĕк — чăваш йăли-йĕрки шутне кĕрекен уяв.

Çимĕке акана иртерех пĕтерсессĕн, вырăс çимĕкĕ умĕнхи кĕçнерникун тăваççĕ. Акана часах пĕтермесессĕн, вырăс çимĕкĕ хыççăнхи кĕçнерникун тăваççĕ.

Çимĕк умĕн кĕçнерникун ирех икерчĕ пĕçереççĕ. Пĕрремĕш икерчипе хуçа арăмĕ алăк патне чашăксăр, çуртасăр, ахаль анчах, вилнĕ çынсене асăнать. Унтан икерчине çемйипе ларса çиеççĕ. Сăра тунă чух та, ăсли ĕлкерсен, ăслине малтан вилнĕ çынсене асăнса лартаççĕ, унтан хăйсем ĕçеççĕ. Сăра сĕрнĕ чух та çаплах тăваççĕ. Кăнтăрла сулăнса каç енне кайсан, кашни килтех хăйсен çемйисемпе мăнкунти пекех çуртасем çутса, сĕтел лартса асăнаççĕ. Пĕр-пĕр килĕрен уйрăлса тухнисем малтан тĕп киле кайса кунта вилнĕ çынсене асăнаççĕ. Каçхи апат тĕлĕнче кашни килĕрен икшерĕн, виçшерĕн лаша кӳлсе урапа çинее, тăрантас пуррисем тăрантас çине минтерсем хурса ларса, лаханпа сăра, эрех илсе масар çине каяççĕ. Масар çинче ăратни-ăратнипе хăйсен тăванĕсен вилтăприсем çине пырса асăнаççĕ. Кашни ăратне хăйсен çыннисене масар çинче пĕр çĕрелле пытараççĕ, çавăнпа та çимĕкре кашни ăратнех уйрăмăн пуçтарăнса асăнаççĕ. Апат-çимĕçе çĕре хурса асăнаççĕ, çимĕçпе пĕрле симĕс сухан, эрехпе сăрине тăкса хăвараççĕ. Кашни татса пăрахмассерен вилнĕ çынсене асăнса: «çавăн умĕнче пултăр, эпир асăнатпăр, эсир ан асăнăр, сĕт-кӳлĕ пултăр умăнта», теççĕ. Вара ăратнипе ларса ĕçсе çиеççĕ. Çĕрле пулас умĕн килĕсене таврăнаççĕ.

Масар çине çимĕке кайса, вилнĕ çынсене асăнса ĕçсе-çисе юрламасан, ташламасан, вăл выртнă чухне те хурланса выртать, теççĕ.

Çимĕксем

Çимĕк темиçе те пулать:

• Микон кун çимĕкĕ (çу уйăхĕн 9-мĕшĕ).
• Хорăç-ту çимĕкĕ.
• Явăш кун çимĕкĕ (вырăс çимĕкĕччен виçĕ кун маларах).
• Тройски кун çимĕкĕ.
• Кĕçĕн çимĕк – вырăс çимĕкĕ хыççăнхи кĕçнерникун.
• Мăн çимĕк – вырăс çимĕкĕ умĕнхи кĕçнерникун.

Вуламалли

• Ашмарин Н. И. Словарь чувашского языка. — Ч.: ЧПИ, 2000. т. 1-17.
• Егоров Н. И. Праздники и календарные обряды // Скворцов М. И. Культура чувашского края. — Чебоксары: ЧКИ, 1994, Ч.1.
• Калинина О. А. Весенне-летние праздники и обряды / Попов Н. С. Календарные праздники и обряды марийцев / этнографическое наследие. Вып.1: сб. материалов. — Йошкар-Ола: МарНИИ, 2003. — 286 с.
• Мадуров Д. Ф. Традиционное декоративное искусство и праздники чувашей. — Чебоксары: Чăваш кĕнеке издательстви, 2004. — 288 с.
• Чувашско-русский словарь / Под ред. М. И. Скворцова. — М.: Русский язык, 1985.: Ордена «Знак почета» НИИ языка, литературы и экономики при СМ ЧАССР.
• Попов Н. С. Календарные праздники и обряды марийцев // Этнографическое наследие. Вып.1: сб. материалов. — Йошкар-Ола: МарНИИ, 2003. — 286 с.
• Салмин А. К. Народная обрядность чувашей. — Чебоксары, ЧГИ, 1994. с.85-89.
• Салмин А. К. Жертвенные дары у чувашей. Чебоксары.
• Салмин А. К. Семантика дома у чувашей / А. К. Салмин; отв. ред. С. А. Арутюнов; Чуваш, гос. ин-т гуманит. наук. — Чебоксары: Изд-во ЧИГН, 1998. −63 с.
• Шихсаидов А. Р. Сельскохозяйственный календарь народов Дагестана сс.183-212 // Гаджиев В. Г. Вопросы истории Дагестана, Махачкала, Институт истории, языка и литературы им. Г. Цадасы, 1974. — 225с.

Каçăсем

• Çимĕкре масар пасар пек кĕрлемелле-и?