Константтă
Константтă, улшăнманскер, е улшăнми кап (лат. constans, камăнлăх ÿкĕмĕнче constantis — пĕр пек, улшăнман) — скалярла е векторла улшăнман кап, вăл шутра математикăра, физикăра, химире[1][2][3][4][5]. C капăн улшăнманлăхне кăтартса çапла çыраççĕ
- .
«Константтă» термина, ялан тенĕ пекех тата мĕнле тĕллевчĕке шутланине пăхмасăр, хисепле харпăр пĕлтерĕш пур капсем тĕлĕшпе усă кураççĕ[1]. Сăмахран, π хисеп, Эйлер — Маскерони константти, Авогадро хисепĕ, Планк константти тата ытти те. Тепĕр чухне константтă тесе харпăр ситуацире е процесра улшăнман физикăлла кап пирки калаççĕ[6][7][8], урăхла каласан, уйрăм теллевчĕке шутланă чухне. Кун пек чухне X улшăнманлăхне символла çапла палăртаççĕ:
(лат. idem — çавах тенине пĕлтерет). Тепĕр енчен, Y улшăнать пулсан, çавна символла çапла çыраççĕ[9]:
- .
Тĕслĕхсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Аполлоний çавракăшĕ: икĕ панă пăнчă патнелли инçĕшсен шайлашулăхĕ;
- Гипербола: икĕ панă пăнчă патнелли инçĕшсен расналăхĕ (e > 1);
- Эллипс: икĕ панă пăнчă патнелли инçĕшсен сумми (e < 1);
- Парабола: e = 1;
- Çавракăш: e = 0;
- Лемниската: кашни пăнчăпа ытти панă мĕнпур n пăнчăсем патнелли инçĕшсен хутлавĕ.
- π (пи) хисеп: çавракăш тăршшĕне унăн диаметрĕ çине пайлани, улшăнман кап, ăна çапла çывхартса çырма пулать 3,141592653589793238462643[10].
Макроскопла палăрăмĕсем улшăнакан P (пусăм), V (калăпăш), T (абсолютлă температура), n хисепле параметр (мольпе виçнĕ газ шутлавлăхĕ) текен капсемпе тата R константтăпа (газăн универсаллă константти) курăнакан идеалла газшăн:
- ;
- ;
- ;
- ;
- .
Константтăлла функци
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Константтăлла функци[15] — аргумент епле пулнине пахмасăр ялан пĕр пĕлтерĕшлĕ пулакан функци.
Сăмахран, — константтăлла функци.
Хуть те мĕнле x пулсан та унăн пĕлтерĕшĕ 5, мĕншĕн тесен аргумент епле пулни пĕлтерĕшсĕр.
График çинче (координатсен тӳр кĕтесле тытăмĕнче, лаптак çинче) константтăлла функци абсциссăсен тĕнĕлне паралеллĕ тӳрĕ йĕр пек.
Çавăн пекех
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Инвариант (математика)
- Инвариант (физика)
- Математикăлла константтă
- Физикăри никĕсле константтăсем
- Константтă (программăлав)
- Улшăнми сарлакăшлă йĕр
Вуламалли
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Александров Н. Е., Богданов А. И., Костин К. И. и др. Основы теории тепловых процессов и машин. Часть I / Под ред. Н. И. Прокопенко. — 5-е изд. (электронное). — М.: Бином. Лаборатория знаний, 2015. — 561 с. — ISBN 978-5-9963-2612-9.
- Белоконь Н. И. Термодинамика. — М.: Госэнергоиздат, 1954. — 416 с.
- Жуковский В. С. Техническая термодинамика. — 2-е изд., перераб. — М.: Гостехиздат, 1940. — 336 с.
- Константа (рус.) // Большая российская энциклопедия. — Большая Российская энциклопедия, 2010. — Т. 15. — С. 82.
- Константа (рус.) // Большой энциклопедический словарь. — Советская энциклопедия, 1993. — № страницы =621.
- Константа (рус.) // Большая советская энциклопедия. — Советская энциклопедия, 1973. — Т. 13. — С. 44.
- Литвин А. М. Техническая термодинамика. — 2-е изд., перераб и доп. — М.: Госэнергоиздат, 1947. — 388 с.
- Мантуров О. В., Солнцев Ю. К., Соркин Ю. И., Федин Н. Г. Математика в понятиях, определениях и терминах. Часть I / Под ред. Л. В. Сабинина. — М.: Просвещение, 1978. — 320 с. — (Библиотека учителя математики).
- Панов В. К. Физические основы теплотехники. Ч. I: Термодинамика. — Петропавловск-Камчатский: КамчатГТУ, 2007. — 208 с. — ISBN 978-5-328-00166-3.
- Рипс С. М. Основы термодинамики и теплотехники. — М.: Высшая школа, 1967. — 344 с.
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ 1 тата 2 Константа (БРЭ), 2010
- ^ Константа (Большой энциклопедический словарь), 1993
- ^ Мантуров О. В. и др., Математика в понятиях, определениях и терминах, ч. 1, 1978, с. 250
- ^ Константа (БСЭ), 1973
- ^ Константа // Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия
- ^ Рипс С. М., Основы термодинамики и теплотехники, 1967, с. 21
- ^ Белоконь Н. И., Термодинамика, 1954, с. 39
- ^ Литвин А. М., Техническая термодинамика, 1947, с. 27
- ^ Панов, 2007, § 12, уравнение 3.8
- ^ Arndt, Jörg; Haenel, Christoph. Pi – Unleashed (неопр.). — Springer, 2001. — С. 240. — ISBN 978-3540665724.
- ^ 1 тата 2 Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 174
- ^ Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 126
- ^ Жуковский В. С., Техническая термодинамика, 1940, с. 251
- ^ Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 197
- ^ Algebra - Miscellaneous Functions. tutorial.math.lamar.edu. Тĕрĕсленĕ 27 Нарӑс уйӑхӗн 2019.