Мао Цзэдун

Ячĕсем
	Ячĕ	Иккĕмĕш ячĕ
Йăлаллă	毛澤東	潤芝
Ансат.	毛泽东	润芝
Пиньин	Máo Zédōng	Rùnzhī
Уэйд-Джайлс	Mao Tse-tung	Jun-chih
Палл.	Мао Цзедун	Жуньджи

Мао Цзедун (раштав, 26 1893 — авăн, 9 1976) — XX ĕмĕрти Китайăн патшалăх тата политика ĕçченĕ, китай коммунисăмĕн тĕп теоретикĕ.

Ачалăхĕпе çамрăклăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Çамрăклах Китай коммунисчĕсен партине (ККП) кĕрсе, Мао Цзедун 1930-мĕш çулсенче Цзянси провинцийĕн комунисчĕсен ертӳçи пулса тăрать. Китай коммунисчĕсен уйрăмлă, çĕр ĕçченĕсемшĕн тĕп вырăнлă идеологи пулмалла тесе ĕмĕтленнĕ. «Китай коммунисчĕсен Мăн харçин» ертӳçĕсенчен пĕри пулнă май Мао ККП çӳлти ертӳлĕхĕнче пысăк ĕç вырăнне йышăнать.

1949 çулта Мао Цзедун Китай Халăх Республик пулса тăни пирки пĕлтерет, хăйĕн ĕмĕрне вĕçличченех патшалăха тытса пырать. 1943 çултанпа çĕре кĕричченех китай компартийĕн ертӳçи, 1954 —59 çç. çаплах КХР ертӳçи ĕç вырăнне йышăнса тăрать. Темиçе янравлă кампани йĕркелесе ирттерет, чи калăпли — «Культура революцийĕ» (1966—1976), чылай çĕр пин çыннăн ĕмĕрне кĕскетнĕскер^[1].

Мао тăрăмĕнче нумай вăхăт сапаланчăклă пулнă çĕр-шыв пĕрлĕхе пуçтарăнать, Китайăн индустриализаци ӳсĕмĕ хăвăртланать тата халăхăн кулленхи пурнăçĕ ырланать, анчах та тепĕр енчен, политика енчен хĕстерӳллĕ, кăлăхлă кампанисемлĕ пулнă, этеплĕх сĕмĕ ӳкнĕ, Мао сăнĕн этепĕ хăпнă.^[2].

Мао Цзедун 1893 çулхи раштав, 26 Хунань провинцин Чанша тĕп хулинчен инçех мар Шаошань ялĕнче çуралнă. Цзедун ашшĕ, Мао Женьшен, пĕчĕк çĕр лаптăкĕ çинче ĕçлесе тупăç тунă, çемйи лайăхах пурăннă. Конфуци сĕмĕнче пурăннă ашшĕпе унăн хирĕçӳсем пулнă, çав хушăрах çамрăк ача çемçе кăмăллă будда тĕнне тытса пыракан Вень Цимей ятлă амăшне ытларах юратнă.

Синьхай революцийĕ вăхăтĕнче 16 çулти çамрăк Чанша хулинче пурăннă. Мао салтаксен пăлхавне, тĕрлĕ ушкăнăн юнлă кĕрешĕвне хăйĕн куçĕпе курать, пĕр самантлăха хăй те провинци кĕпернетĕрĕн çарĕнче пулать. Кун хыççăн Мао вĕренме пикенет. 1917 ç. социаллă тĕллевлĕ пысăк журналсене («Çĕнĕ Яшлăх») статьясем çырать ^[3]. Тепĕр çулта вăл, хăй чыслакан Ян Чанцзи вĕрентӳçин сĕнĕвĕпе Пекин куçса каять: Ли Даджао ассистенчĕ пулса ĕçлет (Ли Джао каярах [[[Китай коммунисчĕсен партийĕ|Китай коммунисчĕсен партине]] (ККП) никĕслекенĕ).

Политикă ĕç-хĕлне пуçăнни[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пекинран тухса кайса, яш Мао çĕршыв тăрăх çул çӳрет, анăç философĕсемпе революционерĕсен ĕçĕсене тарăннăн тĕпчет, Раççейри лару-тăрупа кăсăланать. 1920 çулхи çулла Наци Пухăвĕн Хунань провинцин делегацийĕ шутĕнче провинцин сутăнчăк тискерлĕ кĕпернетĕрне ĕçрен кăларас тĕллевпе Пекина килет. Тепĕр çултан Мао Цай Хесень юлташĕпе коммунистсен идеологине кĕрешӳ элемĕ вырăнне йышăнать. 1921 утă уйăхĕнче Мао Шанхайри [[[Китай коммунисчĕсен партийĕ|Китай коммунисчĕсен партине]] (ККП) никĕслекен съездăн ĕçне хутшăнать. Тепĕр икĕ уйăхран, Чанша хулине таврăнсан, ККП хунань уйрăмĕн секретарĕ пулса тăрать. Çав чухнех Мао авланать: Ян Чанцзи хĕрне — Ян Кайхуэйе — арăм тăвать. Пилĕк çул хушшинче çемйеревиçĕ ывăл — Аньин, Аньцин тата Аньлун çуралать.

Коминтерн хытарса сĕннипе ККП Гоминьданпа пĕрлĕ ĕçлĕхе кĕрет.

Граждан вăрçи тапхăрĕнче[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Цзянси Совет Республики[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тăванĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вэнь Цимей (文七妹, 1867—1919), амăшĕ.
Мао Женьшен,(毛顺生, 1870—1920) ашшĕ.
Мао Цземин (毛泽民, 1895—1943), шăллĕ.
Мао Цзетан (毛泽覃, 1905—1935), шăллĕ.
Мао Цзехун, йăмăкĕ.

Мао Цзедунăн виçĕ пиччĕшĕпе пĕр йамăкĕ ача чухнех вилнĕ. Мао Цземин тата Цзетан коммунистсем майлă кĕрешсе вилнĕ, Мао Цзехуна Гоминьдановсем вĕлернĕ.

Арăмĕсем

Ло Ши, юри арăмĕ 1907 çултанпа, ирĕксĕр авлантарнă, Мао йышăнман.
Ян Канхуэй (杨开慧, 1901—1930), 1921 — 1927 çулсенчи арăмĕ.
Хэ Цзыджень (贺子珍, 1910—1984), супруга с 1928 — 1939 çулсенчи арăмĕ.
Цзян Цин (江青, 1914—1991), 1938 — 1976 çулсенчи арăмĕ.

Ачисем

Ян Кайхуэй-ран

Аньин (毛岸英, 1922—1950)
Аньцин (毛岸青, 1923 çуралнă)
Аньлун (1927—1931)

Хэ Цзычжень-ран

Сяо Мао (род.1932, потерян в 1934)
Ли Минь (李敏, род. 1936)
ывăл (1939—1940)

Цзян Цин арăмĕнчен

Ли На (李讷, 1940 çур.)

Çаплах темиçе ача йеркĕнĕсенчен çуралнă.

Политикăллă прозăсăр пуçне, Мао Цзэдунăн литература кăнарĕнче икĕ теçетке сăвă, ытларах Тан ăрăвĕн вăхăтĕнчи китай классики стилĕпе çырнă лирика. Мао сăввисене халĕ те Китайра халăх кăмăлласа вулать. Чи паллисем: Чанша (1925), Мăн харçă (1935), Юр (1936), Ли Шу-и хуравĕ (1957) тата Слива чечек оди (1961).

Граждан вăрçи вăхăтĕнче 1929 и 1935 çулсенче икĕ урăх ачине ют çемйесенче хăварнă. Темиçе хут шырасан та тупайман.

Суйласа илнисем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

«Кулленхи ĕç пирки» (实践论), 1937
«Относительно противоречия», 1937
«Либералисăма хирĕç», 1937
«Тăсăлăвлă вăрçă пирки» (论持久战), 1938
«Çĕнĕ демократи пирки» (新民主主义论), 1940
«Литературăпа ӳнерлĕх çинчен», 1942
«Служить народу», 1944
«Парти комитечĕсен ĕçлев меслечĕсем», 1949
«О правильном разрешении противоречий внутри народа» (正确处理人民内部矛盾问题), 1957
«Революцие тĕллевне çитересси», 1960

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Мао, Цзе-Дун. Избранные произведения в четырех томах. Издательство иностранной литературы, Москва, 1952.
Мао, Цзе-Дун. Восемнадцать стихотворений. Издательство иностранной литературы, Москва, 1957.
Мао, Цзе-Дун. Выдержки из произведений. Издательство литературы на иностранных языках, Пекин, 1966.
Мао, Цзедун. Сборник высказываний "Мао Цзедун". Нева, Олма-Пресс, Санкт-Петербург, 2000.
Шорт, Филип. Мао Цзедун. АСТ, Москва, 2001г.
Бурлацкий, Ф.М. Мао Цзедун. 2003.
Галенович, Ю.М. Пэн Дэхуай и Мао Цзедун. Политические лидеры Китая XX века. Огни, 2005.
Snow, Edgar. Red Star over China. Hesperides Press, 2006. (последнее издание)
Spence, Jonathan D. Mao Zedong. New York, Viking, 1999.
Schram, Stuart R. Mao Tse-Tung. New York, Simon and Schuster, 1967.

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Биография Мао Цзедуна I, русс.
Биография Мао Цзедуна II 2013 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ., русс.
Сочинения Мао Цзедуна I, русс.
Сочинения Мао Цзедуна II, русс.
Собрание Сочинений Мао Цзедуна 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ., англ.
Мультиязычный сайт Интернационального Маоистского Движения 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.
Плакаты с изображением Мао Цзэдуна
Видео — Мао Цзедун провозглашает образование КНР 2004 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ.
Передача ВBС о Мао Цзедуне, кит.
Мао Цзедун в Wiki-разделах Интернет-портала РКСМ(б) 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ.

^ Меликсетов, А.В., Писарев, А.А., ..., Китай историйĕ. Мускав университечĕн кăларăмĕ, Мускав, 2004, С.685
^ срав.: Филип Шорт, Мао Цзедун. АСТ, Мускав, 2001, С.595
^ Spence, Jonathan. Chinas Weg in die Moderne. DTV, München, 2001, C.370

[1] Меликсетов, А.В., Писарев, А.А., ..., Китай историйĕ. Мускав университечĕн кăларăмĕ, Мускав, 2004, С.685

[2] срав.: Филип Шорт, Мао Цзедун. АСТ, Мускав, 2001, С.595

[3] Spence, Jonathan. Chinas Weg in die Moderne. DTV, München, 2001, C.370

[1]

[2]

[3]

п • с • т Марксизм
Философи	Историлле материализм • Диалектикăлла материализм • Диалектика материализмĕ • Диалектикăлла логика

Марксизм социологийĕ	Ютшăну теорийĕ • Класссен теорийĕ • Буржуази • Пролетариат • Революци • Ăслă социализм • Коммунизм • Вăй-халçăсен аристократийĕ • Тавар фетишизмĕ • Япалалăхлатни

Политэкономи	Хаклăхăн ĕçлевле теорийĕ • Ĕçлеве эксплуатацилени • Хушăм ĕçлев • Хушăм хаклăх саккунĕ • Тăвăмлăх вăйĕсем • Тăвăмлăх хутшăнăвĕсем • Вăй-халçă вăйĕ • Капитала малтанласа пухни • Услам норми пĕчĕкленес туртăм • Трансформаци проблеми • Пролетариат юра ерни • Кĕрĕшевле чуралăх • Планла экономика • Усă кураслăхла хаклăх алалăх

Истори теорийĕ	Тăвăмлăх меслечĕ • Пĕрлехле-экономикăлла формаци • Малйăла коммунизмĕ • Материалистическая теория происхождения государства • Азиатский способ производства • Чуралăх тытăмĕ • Феодализм • Капитализм • Тăвăмлăхăн капитализмла меслечĕ^[en] • Коммунизм • Коммунизмла пĕрлĕх

Политика	Рабочее движение • Классовая борьба • Антикапитализм • Коммунистическая революция • Пролетарская революция • Диктатура пролетариата • Пролетарский интернационализм • Мировая революция • Социализм в отдельно взятой стране

Философи шкулĕсем	Классический марксизм • Неомарксизм • Западный марксизм • Марксистский гуманизм • Будапештская школа • Франкфуртри шкул • Праксис шкулĕ • Фрейдомарксизм • Структуралистский марксизм • Постмарксизм

Политикăри тĕлĕшсем	Ортодоксальный марксизм^[en] • Австромарксизм • Автономизм • Ленинизм • Большевизм • Либертарный марксизм • Делеонизм^[en] • Люксембургианство • Левый коммунизм • Коммунизм рабочих советов • Археомарксизм • Социал-демократия • Демократический социализм • Бернштейнианство • Кастроизм • Легальный марксизм • Меньшевизм • Марксизм-ленинизм • Ревизионизм • Сталинизм • Троцкизм • Правая оппозиция • Маоизм • Титоизм • Чучхе • * Кимирсенизм-кимчениризм • Еврокоммунизм • Операизм • Ситуационизм • Геваризм • Импоссибилизм • Фокизм • Ходжаизм • Марксистский феминизм

Паллă марксиситсем	Карл Маркс • Фридрих Энгельс • Вильгельм Либкнехт • Август Бебель • Поль Лафарг • Даниэль Де Леон • Георгий Плеханов • Эдуард Бернштейн • Джеймс Коннолли • Роза Люксембург • Клара Цеткин • Карл Либкнехт • Герман Гортер • Карл Каутский • Владимир Ленин • Билл Хейвуд • Лев Троцкий • Отто Бауэр • Александр Шляпников • Александра Коллонтай • Николай Бухарин • Антонио Грамши • Иосиф Сталин • Вальтер Беньямин • Антон Паннекук • Сильвия Панкхёрст • Бертольт Брехт • Вильгельм Райх • Дьёрдь Лукач • Хо Ши Мин • Макс Хоркхаймер • Мао Цзэдун • Иосип Броз Тито • Теодор Адорно • Герберт Маркузе • Чарльз Райт Миллс • Эрих Фромм • Сальвадор Альенде • Жан-Поль Сартр • Пауль Маттик • Анри Лефевр • Энвер Ходжа • Симона де Бовуар • Эрнесто Че Гевара • Рая Дунаевская • Пьер Паоло Пазолини • Максимилиан Рюбель • Эвальд Ильенков • Ким Ир Сен • Луи Альтюссер • Корнелиус Касториадис • Ги Дебор • Эрик Хобсбаум • Нельсон Мандела • Говард Зинн • Тома Санкара • Фидель Кастро • Зигмунт Бауман • Фредрик Джеймисон • Михаэль Леви • Славой Жижек • Пол Суизи • Джон Беллами Фостер

Çав. пекех	Школы марксизма^[en] • марксизм библиографийĕ • Диалектика • Материализм • Атеизм • Социализм (Революционный • Либертарный • Утопический) • Профсоюзное движение • Интернационализм • Критическая теория • Мир-системный анализ • Аналитический марксизм • Отчуждение (философия) • История коммунистических учений • Левые (Старые • Новые) • Социальный анархизм (Анархо-коммунизм)