Нётер теореми
Курӑнакан калӑплав

Нётер теореми, — Эмми Нётер 1918-мĕш çулта ĕнентернĕ теорема. Ăна чăн малтан Гёттинген шкулĕн ăславçисем (Д. Гильберт, Ф. Клейн тата Эмми Нётер хăй) палăртнă. Эмми Нётер — питĕ паллă хĕрарăм-математик.
Нётер теореми ак çакна кăтартса парать: Çутçанталăкра пур кашни сыхланав саккунне физикăлла системăн пĕр-пĕр татти-сыпписĕр симметрийĕ пырса тивет. Е тепĕр май: физикăлла системăн татти-сыпписĕр кашни симметрине çутçанталăкра пур пĕр-пĕр сыхланав саккунĕ пырса тивет.
- Вăхăт пĕртикĕслĕхĕ энерги сыхланнин саккунĕпе çыхăннă,
- Уçлăх пĕртикĕслĕхĕ импульс сыхланнин саккунĕпе çыхăннă,
- Уçлăх изотропийĕ импульс саманчĕ сыхланнин саккунĕпе çыхăннă,
- Калибровкăлла симметри электро каплам сыхланнин саккунĕпе çыхăннă.
Тата ытти те.
Калас пулать, масса сыхланнин саккунĕ энерги сыхланнин саккунĕн уйрам палăрăмĕ çеç пулать[1]. Мĕншĕн тесен энергипе масса эквивалентлă:
- ,
кунта — объектăн энергийĕ, — унăн масси, — çутăн вакуумри хăвăртлăхĕ, вăл 299 792 458 м/с .
Вуламалли
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Арнольд В. И. Математические методы классической механики, изд. 5-ое, — М.: Едиториал УРСС, 2003, ISBN 5-354-00341-5
- Ибрагимов Н. Х. Группы преобразований в математической физике. — М.: Наука, 280 с., 1983 г.
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ Einstein A. Das Prinzip von der Erhaltung der Schwerpunktsbewegung und die Trägheit der Energie (ним.) // Ann. Phys.. — 1906. — Vol. 20. — P. 627–633.
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Нётер статйине акăлчанла куçарни
- Статья о Теореме Нётер, by John Baez(акăлч.)
- E. Noether’s Discovery of the Deep Connection Between Symmetries and Conservation Laws by Nina Byers[en]
- Теорема Нётер на MathPages.(акăлч.)
- Symmetric energy-momentum tensor in Maxwell, Yang-Mills, and Proca theories obtained using only Noether’s theorem.(акăлч.)
- Giachetta G., Mangiarotti L., Sardanashvily G. On the notion of gauge symmetries of generic Lagrangian field theory. — J. Math. Phys. 50 (2009) 012903; arXiv 0807.3003.
- Физикăлла энциклопеди, статья Кварки.
- K. Nakamura et al. (Particle Data Group). PDGLive Particle Summary 'Quarks (u, d, s, c, b, t, b', t', Free)'. Particle Data Group (2011).
![]() |
Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |