Хăвăртлăх

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Хăвăртлăх (час-часах паллăпа палăртаççĕ, акăл. velocity е фр. vitesse, чăн малтан лат. vēlōcitās пулнă) — векторла физикăлла кап, материлле пăнчă пек пăхма май пур ĕскер куçнăлăхĕ, суйласа илнĕ пуçлав тытăмĕпе танлаштаруллăн, еплерех темппа улшăннине палăртать; радиус-векторăн харпăр пăнчăри вăхăт тĕлĕшпе илнĕ тăхăмĕпе танлашать[1]. Ку сăмахпах скалярлă капа та (хăвăртлăх веторĕн модульне е пăнчăн алгебрăлла хăвăртлăхне, çак векторăн пăнчăри сĕртĕнкен йĕр çине ÿкнĕ проекцийĕскере) калаççĕ[2].

Формула[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Калăпăр, хăвăртлăх, уйрăм тĕлти куçнăлăх, радиус-вектор, вăхăт. Вара:

, кунта "дельта" текен паллăсене ун хыççăн тăракан кап еплерех улшăннине кăтартма усă курнă.

Енчен те радиус-вектор урлă мар, куçнăлăх векторне кура палăртас тесен, ку формула ак çапла курăнать:

, кунта — куçнăлăх.

Иккĕмĕш меслет ансатрах та ăнланмалларах пек. Анчах та пĕрремĕшĕ кирек мĕнле пуçлав системипе те çыхантарма май парать.

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Яковлев В. И. Предыстория аналитической механики. — Ижевск: НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», 2001. — 328 с. — ISBN 5-93972-063-3..
  • Бурдун Г. Д., Базакуца В. А. Единицы физических величин. — Харьков: Вища школа, 1984.
  • Яворский Б. М., Детлаф А. А. Справочник по физике. — М.: Наука, 1981.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  1. ^ Маркеев А. П. Теоретическая механика. — М.: Наука, 1990. — 416 с. — ISBN 5-02-014016-3..
  2. ^ Старжинский В. М. Теоретическая механика. — М.: Наука, 1980. — 464 с.