Урарту чĕлхи

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Урарту чĕлхи (халдей, биайн) — Урарту патшалăхĕн чĕлхи (Ван кӳллинчен тухăçалла Урми кӳлли таран, Арарат айлăмĕнчен çурçĕр Ирака çити пирĕн эрăччен VI ĕмĕр).

Хуррит-урарту чĕлхесен çемйи шутĕнче, тухăç-кавказсеншĕн тăван шутланать. Хăш ăслăхсен шухăшĕпе, çăк чĕлхе çыруллă ĕçре çеç пурăннă, пуплевре эрмен чĕлхипе усă курнă. [1][2][3].

Чĕлхе хаклăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Агглютинативлă суффиксăсем сăмах тăваççĕ, улăштараççĕ.

Сĕнĕвен эргативлă конструкцийĕ.

15 яхăн пĕтĕç (падеж), глагол имеет совершенную и несовершенную видо-временные формы, два типа спряжения — транзитивно-эргативное и интранзитивно-абсолютное.

Куçăмлă глаголсем морфологи енчен куçăмсăррисене вичкĕн хирĕçлĕ пулать. Сăмахсен яланхиллĕ йĕрки куçăмлă глаголра: субъект — объект — предикат.

Лексикă енчен хуррит чĕлхине çывăх.

Паллă 500 яхăн савăл çырулăхлă табличек, 350-400 яхăн сăмахсем-тымарĕсемлĕ, чылайăшĕ урартуллă, ыттисем –урăх чĕлхесенчен кивçенленĕ. 70 сăмах-тымарсене эрменсенчен кĕнĕ. [4].

Çырулăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Урарту савăл çырулăхĕн палăкĕ. Ереванри Эребуни музейĕ.

Усă курнă:

  • Çĕнĕ ассири савăл çырулăхĕ. 600 табличек упранса юлнă.
  • Урарту иероглифиллĕ çырулăхĕ. Тĕпчесе уçайман. Темиçе вунпӳ табличек сыхланнă. Кăштах уçса тĕпчекенĕ: А. Мовсисян. Тĕрлĕ лингвистика меслечĕсемпе усă курса, çапла авалхи эрмен чĕлхи пулнă тесе ăнкартнă [1].
  • Луви иероглифиллĕ çырулăхĕ.

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Мещанинов И. И., Грамматический строй урартского языка. Издательство Академии Наук СССР. Москва — Ленинград 1958.
  • Мещанинов И. И., Аннотированный словарь Урартского (биайнского) языка. М.-Л., 1978.
  • Меликишвили Г. А., Урартские клинообразные надписи. М., 1960.
  • Меликишвили Г. А., Урартский язык, М., 1964
  • Дьяконов И. М., Языки Древней Передней Азии, М., 1967 http://slovo.iphil.ru/virtlab/babilon/Diakonov_yazas/view 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ.
  • Гвахария В. А., Словарь-симфония урартского языка, М., 1963
  • Friedrich J., Einführung ins Urartaische, Lpz. 1933
  • Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը» (Артак Мовсисян «Храмовые записи Ванского царства(Биайнили, Урарту, Арарат))», Ереван 1998

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Шаблон:Месопотами чĕлхисем

  1. ^ 1 тата 2 Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը» (Артак Мовсисян «Храмовые записи Ванского царства(Биайнили, Урарту, Арарат))», Ереван 1998
  2. ^ Ишхаян Р. А. Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа, «Грааль», Москва, 2002 ISBN 5-94688-015-2
  3. ^ Martiros Kavoukjian Armenia, Subartu and Sumer: Armenia, Subartu, and Sumer : the Indo-European homeland and ancient Mesopotamia, Montreal, 1989, ISBN 0-921885-00-8
  4. ^ Encyclopedia Americana, v. 2, USA 1980, pgs. 539, 541; Hovick Nersessian, "Highlands of Armenia," Los Angeles, 2000. Mr. Nersessian is in the New York Academy of Sciences.