Чингисхан

	Чингисхан
	монг. Чингис хаан [tʃiŋɡɪs χaːŋ]
Çуралнă чухнехи ят	Тэмуджин (Темучжин)
Чӑн ят	Lua йӑнӑшӗ: expandTemplate: template "lang-mis" does not exist.
Çуралнă вăхăт	1155 е 1162
Çуралнă вырăн	Онон
Вилнĕ вăхăт	Çурла, 25, 1227
Вилнĕ вырăн	Иньчуань[d], Си Ся[d];
Гражданлăх	Монгол империйĕ;
Пăхăнулăх	Монгол империйĕ;
Ашшĕ	Есугей
Амăшĕ	Оэлун
Арăмӗ	Бортэ, Хулан, Есугэн,Есуй
Ачисем	Джучи, Чагатай, Угедей, Толуй, Кюльхан, Харачар, Чахур, Хархад, Ходжин-бэги, Цэцэйхэн, Алангаа, Тэмулэн, Алдуун
Автограф
	Медиафайлы на Викиампар

Чингисха́н (монг. Чингис хаан [tʃiŋɡɪs χaːŋ], харпăр ячĕ — Тэмуджин, Темучин, Темучжин, 1155 е 1162 - 25 çурла 1227) — Монгол патшалăхĕн никĕслекенĕ тата пĕрремĕш аслă ханĕ, саланчăк монгол йăхĕсене пуçтарнă; çарпуçĕ, монголсен эшкерĕсемпе çĕнĕ çĕрсене çĕрсе илме вăрçăпа Китай, Вăтам Ази, Арамаçи тата Хĕвеланăç Европа çине тапăнса пынă. Этем кун-çулĕнчи чи пысăк патшалăх никĕслекенĕскер.

1227-мĕш çулта Чингисхан вилнĕ хыççăн унăн пĕрремĕш арăмĕн, Бортэ ачисем, чингизид тенĕскерсем, арçын енчен Монгол патшалăхĕн еткерĕсем пулса тăраççĕ.

Ача тата яшлăх çулĕсем

Пулса иртни

1155-мĕш çул — Тэмуджин çурални (тата 1162 -1167-мĕш çулсемпе те усă кураççĕ).
1184-мĕш çул (çывăхалла вăхăт) — Меркитсем Тэмуджинăн пĕрремĕш арăмне— Бортэне тыткăна илеççĕ.
Монгол юланучĕсем
1184/1185-мĕш çул (çывăхалла вăхăт) —Джамухи тата Тогрул пулăшнипе Бортэне çăлса ирĕке кăлараççĕ. Аслă ывăлĕ — Джучи çурални.
1185/1186-мĕш çул (çывăхалла вăхăт) — Тэмуджинăн иккĕмĕш ывăлĕ — Чагатай çурални.
1186-мĕш çулхи юпа — Тэмуджинăн виççĕмĕш ывăлĕ — Угэдэй çурални.
1186-мĕш çул — Тэмуджинăн пĕрремĕш улусĕ (тата 1189/90-мĕш çулсем те пулма пултараççĕ), ăна Джамухи çĕнтерни.
1190-мĕш çул (çывăхалла вăхăт) — Чингисханăн таваттăмĕш ывăлĕ — Толуй çурални.
1196-мĕш çул — Тэмуджинăн, Тогорил-ханăн тата Цзинь пĕрлешÿллĕ çарĕсем тутарсен йăхĕсем çине тапăнаççĕ.
1199-мĕш çул — Тэмуджина, Ван-хан тата Джамухи пĕрлешÿллĕ çарĕсем наймансене Буйрук-хан пуçлăхĕпе çĕнтерни.
1200-мĕш çул — Темуджинпа Ван-хан пĕрлешÿллĕ çарĕсем тайчиут йăхĕсене çĕмĕрни.
1202-мĕш çул — Тэмуджин тутар йăхĕсене аркатни.
1203-мĕш çул — кереитсемпе Халахалджин-Элэт çумĕнчи çапăçу. Балджун килĕшевĕ.
1203-мĕш çулхи кĕркунне — кереитсене çĕнни.
1204-мĕш çулхи çулла — найман йăхĕсене Таян-хан пуçлăхĕпе çĕнтерни.
1204-мĕш çулхи кĕркунне — меркитсене çĕнтерни.
1205-мĕш çулхи çуркунне — меркитсемпе наймансен пĕрлешÿллĕ юлашки çарĕсене çĕнтерни.
1205-мĕш çул — Джамухине хăйĕн нукерĕсем сутни тата Тэмуджина пани; Джамухине вĕлерни.
1206-мĕш çул — Курултайра Тэмуджина «Чингисхан» ятне параççĕ.
1207- 1210-мĕш çулсем — Чингисхан тангутсен патшалăхĕ — Си Ся çине тапăнса кĕрет.
1215-мĕш çул — Пекина çĕнтерсе илни.
1219-1223-мĕш çулсем — Чингисхан Вăтам Азине çĕнтерсе илни.
1223-мĕш çул — Субэдэй тата Джебе ертсе пынă монголсем Калка юханшывĕ çинче вырăс-кăпчак çарĕсене çĕнтереççĕ.
1226-мĕш çулхи çуркунне — Тангутсен патшалăхĕ — Си Ся çине тапăнса кĕрет.
1227-мĕш çулхи кĕркунне — Тангутсен патшалăхĕпе тĕп хулине çăнсе илет. Чингисхан вилĕмĕ.

Вуламалли

Чингисхан // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
Чингисхан // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Ата-Мелик Джувейни. Чингисхан. История Завоевателя Мира = Genghis Khan: the history of the world conqueror / Перевод с текста Мирзы Мухаммеда Казвини на английский язык Дж. Э. Бойла, с предисловием и библиографией Д. О. Моргана. Перевод текста с английского на русский язык Е. Е. Харитоновой. — М.: «Издательский Дом МАГИСТР-ПРЕСС», 2004. — 690 с. — 2000 экз. — ISBN 5-89317-201-9.
Монгольский обыденный изборник // Сокровенное сказание. Монгольская хроника 1240 г. ЮАНЬ ЧАО БИ ШИ. / Перевод С. А. Козина. — М.-Л.: Издательство АН СССР, 1941. — Т. I.
Мэн-да бэй-лу («Полное описание монголо-татар») / Перевод Н. Ц. Мункуева. — М.: Наука, 1975.
Переводы из «Юань ши» (фрагменты) // Храпачевский Р. П. Военная держава Чингисхана. — М.: АСТ: ЛЮКС, 2005. — С. 432—525. — ISBN 5-17-027916-7.
Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод с персидского Л. А. Хетагурова, редакция и примечания профессора А. А. Семенова. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1952. — Т. 1, кн. 1.
Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод с персидского О. И. Смирновой, редакция профессора А. А. Семенова. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1952. — Т. 1, кн. 2.
Боржигин Г. Н. Эртний эцэг овгод хуу ураг. — М.: Монголия, 2005;
Владимирцов Б. Я. Общественный строй монголов. Монгольский кочевой феодализм // Владимирцов Б. Я. Работы по истории и этнографии монгольских народов. — М.: Восточная литература, 2002. — ISBN 5-02-018184-6.
Груссе Р. Чингисхан: Покоритель Вселенной. — М., 2008. (серия ЖЗЛ) — ISBN 978-5-235-03133-3
Д’Оссон К. От Чингисхана до Тамерлана. — Париж, 1935;
Крадин Н. Н., Скрынникова Т. Д. Империя Чингис-хана. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2006. — 557 с. — 1200 экз. — ISBN 5-02-018521-3.
Кычанов Е. И. Кешиктены Чингис-хана (о месте гвардии в государствах кочевников) // Mongolica: К 750-летию «Сокровенного сказания». — М.: Наука. Издательская фирма «Восточная литература», 1993. — С. 148—156.
Кычанов Е. И. Монголо-тангутские войны и гибель государства Си-Ся // Татаро-монголы в Азии и Европе : Сборник статей. — М.: Наука, 1977. — С. 46—61.
Петрушевский И. П. Поход монгольских войск в Среднюю Азию в 1219—1224 гг. и его последствия // Татаро-монголы в Азии и Европе : Сборник статей. — М.: Наука, 1977.
Сандаг Ш. Образование единого монгольского государства и Чингисхан // Татаро-монголы в Азии и Европе : Сборник статей. — М.: Наука, 1977. — С. 23-45.
Скрынникова Т. Д. Харизма и власть в эпоху Чингис-хана. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1997. — 216 с. — 1000 экз. — ISBN 5-02-017987-6.
Султанов Т. И. Чингиз-хан и Чингизиды. Судьба и власть. — М.: АСТ:АСТ МОСКВА, 2006. — 445 с. — (Историческая библиотека). — 5000 экз. — ISBN 5-17-035804-0.
Храпачевский Р. П. Военная держава Чингисхана. — М.: АСТ, Люкс, 2005. — 560 с. — (Военно-историческая библиотека). — 5 000 экз. — ISBN 5-17-027916-7, ISBN 5-9660-0959-7. (в пер.)
О датах жизни Чингисхана
Юрченко А. Г. Образ Чингис-хана в мировой литературе XIII—XV вв. // Историческая география политического мифа. Образ Чингис-хана в мировой литературе XIII—XV вв. / А. Г. Юрченко. — СПб.: Евразия, 2006. — С. 7-22. — 640 с. — 2 000 экз. — ISBN 5-8071-0203-7. (в пер.)
Эренджен Хара-Даван Чингис-хан как полководец и его наследие: Культурно-исторический очерк Монгольской империи XII-XIV вв.. — 2-е. — Элиста: Калмыцкое книжное издательство, 1991.

Каçăсем

Темучин — каратель неразумных(ĕçлемен каçă)
Правила боя(ĕçлемен каçă)
Монгольское иго за Китайской стеной(ĕçлемен каçă)
Коллекция 200 азиатских портретов Чингисхана 2015 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.