Константтă

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Улшăнманскер пăхăр.

Константтă, улшăнманскер, е улшăнми кап (лат. constans, камăнлăх ÿкĕмĕнче constantis — пĕр пек, улшăнман) — скалярла е векторла улшăнман кап, вăл шутра математикăра, физикăра, химире^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]. C капăн улшăнманлăхне кăтартса çапла çыраççĕ

C=\operatorname {const}

.

«Константтă» термина, ялан тенĕ пекех тата мĕнле тĕллевчĕке шутланине пăхмасăр, хисепле харпăр пĕлтерĕш пур капсем тĕлĕшпе усă кураççĕ^[1]. Сăмахран, π хисеп, Эйлер — Маскерони константти, Авогадро хисепĕ, Планк константти тата ытти те. Тепĕр чухне константтă тесе харпăр ситуацире е процесра улшăнман физикăлла кап пирки калаççĕ^[6]^[7]^[8], урăхла каласан, уйрăм теллевчĕке шутланă чухне. Кун пек чухне X улшăнманлăхне символла çапла палăртаççĕ:

X=\mathrm {idem}

(лат. idem — çавах тенине пĕлтерет). Тепĕр енчен, Y улшăнать пулсан, çавна символла çапла çыраççĕ^[9]:

Y=\mathrm {var}

.

Тĕслĕхсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Аполлоний çавракăшĕ: икĕ панă пăнчă патнелли инçĕшсен шайлашулăхĕ;
Гипербола: икĕ панă пăнчă патнелли инçĕшсен расналăхĕ (e > 1);
Эллипс: икĕ панă пăнчă патнелли инçĕшсен сумми (e < 1);
Парабола: e = 1;
Çавракăш: e = 0;
Лемниската: кашни пăнчăпа ытти панă мĕнпур n пăнчăсем патнелли инçĕшсен хутлавĕ.
π (пи) хисеп: çавракăш тăршшĕне унăн диаметрĕ çине пайлани, улшăнман кап, ăна çапла çывхартса çырма пулать 3,141592653589793238462643^[10].

Макроскопла палăрăмĕсем улшăнакан P (пусăм), V (калăпăш), T (абсолютлă температура), n хисепле параметр (мольпе виçнĕ газ шутлавлăхĕ) текен капсемпе тата R константтăпа (газăн универсаллă константти) курăнакан идеалла газшăн:

изобарла процесс^[11]

P=idem

;

изохорла процесс^[12]

V=idem

;

изотермла процесс^[11]

T=idem

;

Газăн пĕрлештернĕ саккунĕ^[13]

{\frac {P\cdot V}{T}}=\mathrm {idem}

;

Клапейрон танлăхĕ^[14]

{\frac {P\cdot V}{n\cdot T}}=R=\mathrm {const}

.

Константтăлла функци[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статья: Константтăлла функци

Константтăлла функци^[15] — аргумент епле пулнине пахмасăр ялан пĕр пĕлтерĕшлĕ пулакан функци.

Сăмахран, $f(x)=5$ — константтăлла функци.

Хуть те мĕнле x пулсан та унăн пĕлтерĕшĕ 5, мĕншĕн тесен аргумент епле пулни пĕлтерĕшсĕр.

График çинче (координатсен тӳр кĕтесле тытăмĕнче, лаптак çинче) константтăлла функци абсциссăсен тĕнĕлне паралеллĕ тӳрĕ йĕр пек.

Çавăн пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Александров Н. Е., Богданов А. И., Костин К. И. и др. Основы теории тепловых процессов и машин. Часть I / Под ред. Н. И. Прокопенко. — 5-е изд. (электронное). — М.: Бином. Лаборатория знаний, 2015. — 561 с. — ISBN 978-5-9963-2612-9.
Белоконь Н. И. Термодинамика. — М.: Госэнергоиздат, 1954. — 416 с.
Жуковский В. С. Техническая термодинамика. — 2-е изд., перераб. — М.: Гостехиздат, 1940. — 336 с.
Константа (рус.) // Большая российская энциклопедия. — Большая Российская энциклопедия, 2010. — Т. 15. — С. 82.
Константа (рус.) // Большой энциклопедический словарь. — Советская энциклопедия, 1993. — № страницы =621.
Константа (рус.) // Большая советская энциклопедия. — Советская энциклопедия, 1973. — Т. 13. — С. 44.
Литвин А. М. Техническая термодинамика. — 2-е изд., перераб и доп. — М.: Госэнергоиздат, 1947. — 388 с.
Мантуров О. В., Солнцев Ю. К., Соркин Ю. И., Федин Н. Г. Математика в понятиях, определениях и терминах. Часть I / Под ред. Л. В. Сабинина. — М.: Просвещение, 1978. — 320 с. — (Библиотека учителя математики).
Панов В. К. Физические основы теплотехники. Ч. I: Термодинамика. — Петропавловск-Камчатский: КамчатГТУ, 2007. — 208 с. — ISBN 978-5-328-00166-3.
Рипс С. М. Основы термодинамики и теплотехники. — М.: Высшая школа, 1967. — 344 с.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ ¹^тата² Константа (БРЭ), 2010
^ Константа (Большой энциклопедический словарь), 1993
^ Мантуров О. В. и др., Математика в понятиях, определениях и терминах, ч. 1, 1978, с. 250
^ Константа (БСЭ), 1973
^ Константа // Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия
^ Рипс С. М., Основы термодинамики и теплотехники, 1967, с. 21
^ Белоконь Н. И., Термодинамика, 1954, с. 39
^ Литвин А. М., Техническая термодинамика, 1947, с. 27
^ Панов, 2007, § 12, уравнение 3.8
^ Arndt, Jörg; Haenel, Christoph. Pi – Unleashed (неопр.). — Springer, 2001. — С. 240. — ISBN 978-3540665724.
^ ¹^тата² Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 174
^ Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 126
^ Жуковский В. С., Техническая термодинамика, 1940, с. 251
^ Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 197
^ Algebra - Miscellaneous Functions. tutorial.math.lamar.edu. Тĕрĕсленĕ 27 Нарӑс уйӑхӗн 2019.

[Константа_(БРЭ)—2010——-1] ¹^тата² Константа (БРЭ), 2010

[Константа_(Большой_энциклопедический_словарь)—1993——-2] Константа (Большой энциклопедический словарь), 1993

[''Мантуров_О._В._и_др.'',_Математика_в_понятиях,_определениях_и_терминах,_ч._1—1978——250-3] Мантуров О. В. и др., Математика в понятиях, определениях и терминах, ч. 1, 1978, с. 250

[Константа_(БСЭ)—1973——-4] Константа (БСЭ), 1973

[5] Константа // Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия

[''Рипс_С._М.'',_Основы_термодинамики_и_теплотехники—1967——21-6] Рипс С. М., Основы термодинамики и теплотехники, 1967, с. 21

[''Белоконь_Н._И.'',_Термодинамика—1954——39-7] Белоконь Н. И., Термодинамика, 1954, с. 39

[''Литвин_А._М.'',_Техническая_термодинамика—1947——27-8] Литвин А. М., Техническая термодинамика, 1947, с. 27

[Панов—2007—§_12,_уравнение_3.8—-9] Панов, 2007, § 12, уравнение 3.8

[10] Arndt, Jörg; Haenel, Christoph. Pi – Unleashed (неопр.). — Springer, 2001. — С. 240. — ISBN 978-3540665724.

[''Александров_Н._Е._и_др.'',_Основы_теории_тепловых_процессов_и_машин,_ч._1—2015——174-11] ¹^тата² Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 174

[''Александров_Н._Е._и_др.'',_Основы_теории_тепловых_процессов_и_машин,_ч._1—2015——126-12] Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 126

[''Жуковский_В._С.'',_Техническая_термодинамика—1940——251-13] Жуковский В. С., Техническая термодинамика, 1940, с. 251

[''Александров_Н._Е._и_др.'',_Основы_теории_тепловых_процессов_и_машин,_ч._1—2015——197-14] Александров Н. Е. и др., Основы теории тепловых процессов и машин, ч. 1, 2015, с. 197

[15] Algebra - Miscellaneous Functions. tutorial.math.lamar.edu. Тĕрĕсленĕ 27 Нарӑс уйӑхӗн 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]