Сахалин

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

СахалинАзи континенчĕн хĕвелтухăç енче вырнаçнă утрав. Сахалин облаçне кĕрет. Раççейĕн чи пысăк утравĕ шутланать, пĕтĕмĕшле лаптăкĕ 76,4 пин км2 танлашать. Утрав тăршшĕ 948 çухрăм, сарлакăшĕ — 27-170 çухрăм. Утравăн чи çӳллĕ вырăнĕ Лопатин тăвĕ çинче вырнаçнă, 1609 метр çӳллĕш.

Çыранĕсем Охот тата Япони тинĕсĕсем çине тухаççĕ. Ази континенчĕнчен Тутар тинĕс пырĕпе уйрăлса тăрать. Чи хĕсĕк çĕртре, Невельский тинĕс пырĕнче, сарлакăшĕ 7,3 çухрăмпа танлашать. Японине кĕрекен Хоккайдо утравĕнчен Лаперуз тинĕс пырĕпе уйрăлса тăрать.

Пысăк кӳлмекĕсем: Анива, Чăтăмлăх кӳлмекĕ.

Термин[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Сахалин утравĕ.

«Сахалин» ячĕ маньчжурла «Сахалян-Ула-Ангга-Хада» пулать, маньчжурсем Амур юханшыва «Сахалян-Улла» («Хура юханшыв чул сăрчĕсем») теççĕ — çак ята карттă çинче палăртнă, ăна йăнăшшăн Сахалин çине кăтартнă пулнă, малашнехи кăларăмсенче утрав ячĕ тенĕ[1][2].

Айнăсем Сахалина Трепун-мосири («тинĕсри çĕр») теççĕ; генезисĕ — (т)ребун/(т)репун, «уçă (çыранçум) тинĕсĕ», тата мосири — «типçĕр, мăн утрав»[3]. Айнăсем Сахалина çурутрав мар — утрав тенĕ.

Японсем уртава Карафуто (яп. 樺太) теççĕ — çак версийĕ айна чĕлхинчи «камуй-кара-путо-я-мосир» («шыв вăрринчи çĕр турри») пулса тухать. Хальхи Японире тăтăшах Сахарин (яп. サハリン?) теççĕ, çак вара вырăс чĕлхинчи транслитераци пулать[4].

Сахалинри тата Амурăн анатри аборигенĕсемнивхсем — утрава Ых-миф теççĕ[5].

Çав. пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ăслăх-популярлă[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Василевский А. А. Каменный век острова Сахалин. — Южно-Сахалинск: Сахалинское книжное издательство, 2008.
  • Исаченко А. Г., Шляпников А. А. Сахалин // Природа мира: Ландшафты. — М.: Мысль, 1989.
  • Южная часть Дальнего Востока. — М.: Наука, 1969.

Географи/геологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Бацевич Л. Ф. Описание сахалинских нефтяных месторождений // Горный журнал. 1890. Т. 3. № 7. С. 129—153.
  • Атлас Сахалинской области. — М.: ГУГК при СМ СССР, 1967.
  • Справочник по физической географии Сахалинской области / Сост. З. Н. Хоменко. — Южно-Сахалинск: Сахалинское книжное издательство, 2003.

Флора тата фауна[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Баркалов В. Ю., Таран А. А. Список видов сосудистых растений острова Сахалин // Растительный и животный мир острова Сахалин (Материалы Международного сахалинского проекта). Часть 1. — Владивосток: Дальнаука, 2004.
  • Красная книга Сахалинской области: Животные. — Южно-Сахалинск: Сахалинское книжное издательство, 2001.
  • Красная книга Сахалинской области: Растения. — Южно-Сахалинск: Сахалинское книжное издательство, 2001.
  • Нечаев В. А. Птицы острова Сахалин. — Владивосток: ДВО АН СССР, 1991.
  • Нечаев В. А. Обзор фауны птиц (Aves) Сахалинской области // Растительный и животный мир острова Сахалин (Материалы Международного сахалинского проекта). Часть 2.. — Владивосток: Дальнаука, 2005.
  • Определитель высших растений Сахалина и Курильских островов / Д. П. Воробьёв, В. Н. Ворошилов, Н. Н. Гурзенков, и др.. — Л.: Наука, Ленингр. отд., 1974.
  • Гриценко О. Ф. Проходные рыбы острова Сахалин (систематика, экология, промысел). — М.: 2002.

Истори[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Козырева Р. В. Древний Сахалин. — Л.: Наука, 1967.
  • История Сахалина и Курильских островов с древнейших времён до начала XXI столетия: Учебное пособие для студентов высших учебных заведений региона по специальности «История» / М. С. Высоков, А. А. Василевский, А. И. Костанов, М. И. Ищенко. — Южно-Сахалинск: Сахалинское книжное издательство, 2008.
  • История Сахалинской области с древнейших времён до наших дней. — Изд. 3-е, перераб. и дополн. / М. С. Высоков, В. А. Голубев, Н. И. Колесников и др.. — Южно-Сахалинск: Сахалинское книжное издательство, 1995.

Илемлĕ литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Дорошевич В. М. Сахалин
  • Чехов А. П. Остров Сахалин.
  • Пикуль В. С. Каторга.
  • Свечин Н. Мёртвый остров.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  1. ^ Луцкий С. Л. Остров Сахалин.
  2. ^ [lib.ru/LITRA/CHEHOW/sakhalin.txt Чехов А. П. Остров Сахалин]
  3. ^ Добротворский М.М. Айнско-русский словарь. Казань, 1875. 487 с., с. 32, 33, 175
  4. ^ Сахалин. Факты. 2021 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ. 24 Мир, 07.09.2017
  5. ^ Ых-миф - особая территория (выр.).

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]