Гагаузсем

Гагаузсен официаллă мар ялавĕ

Гагаузсем

Гагау́зсем (тăван ячĕ — gagauzlar, пĕр хис. gagauz) — Хура тинĕсĕ таврашĕн çурçĕр енче, тата Балкан çурутравĕ регионĕнче йĕркеленсе кайнă тĕрĕк чĕлхиллĕ халăх. Халĕ йышпа гагаузсем ытларах Бессарабире (Молдавин кăнтăрĕ тата Украинăн Одесса облаçĕ) вырнаçнă, çаплах вĕсем Болгарире, Грецире, Румынире тата ытти çĕршывсенче пурăнаççĕ. Гагаузсенмĕнпур йышĕ — 250 пине яхăн çын. Тăван чĕлхи — гагауз чĕлхи, тĕрĕк чĕлхисен йышĕнчи огуз ушкăнне кĕрет. Ытларах йышĕпе православи тĕнне тытса пыраççĕ, çакăнпа вĕсем ытти чылай тĕрĕк чĕлхиллĕ халăхсенчен уйрăмлатать. Молдави республикинче автономиллĕ территориллĕ йĕркеленĕвĕ — Гагаузи (тĕп хули — Комрат) — пур.

Генезис

Гагаузсем пулса тухни пирки темиçе тĕрлĕ тгипотеза пур:

Халăх йышĕ

Тĕнчере пурĕ 250 пин патнелле гагауз шутланать. Ытларах пайĕпе вĕсем Молдавинчи Гагаузире пурăнаççĕ. Унта вĕсен шучĕ 135 пине çитет. Çавăн пекех питĕ нумай çак патшалăхсенче пурăнаççĕ: Украинăра — 31 пин çын патнелле, Раççейре — 12,2 пин патнелле, Казахстанра — пин патнелле. Узбекистан, Туркмени, Белоруси, Латви, Эстони тата Грузи патшалăхĕсенче те гагаузсен йышĕ пысăк.

Тĕнĕ

Гагаузсем ытларах пайĕпе христианлăх тĕнне ĕненеççĕ.

Истори

Гагаузсен тăн аслашшĕсем пирки нумай верси пур. Ытларах пайĕпе тĕпчевçĕсем гагаузсем огузсенчен, печенегсенчен тата кăпчаксенчен пулса кайнă тесе шутлаççĕ.

Çав. пекех

• Бразилири гагаузсем
• Болгарири гагаузсем
• Грецири гагаузсем
• Румынири гагаузсем
• Пĕтĕм тĕнчери гагаузсен конгресĕ
• Гагауз литератури
• Гагауз мусăкĕ
• Гагауз фольклорĕ

Литература

вырăс чĕлхипе

Каçăсем

• Гагаузский веб-портал: переводчик, словарь, библиотека, новости.. — Gagauzlardan — gagauzlara. çăлкуçран архивланă 8 Пуш уйӑхӗн 2022.
• ISO 639 — 3bgx2012 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 11-мӗшӗнче архивланӑ.

Wikipedia

Википедин [[:{{{code}}}:|gag уйрăмĕ]].

• Почему в школах Гагаузии не изучают историю гагаузов2019 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.
• Гагаузы. Биографии гагаузов. История гагаузов. Гагаузия. Gagauzia2011 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 8-мӗшӗнче архивланӑ.
• Календарная обрядность гагаузов. — работы Е. Н. Квилинковой по истории и культуре гагаузов. çăлкуçран архивланă 17 Ака уйӑхӗн 2013. Тĕрĕсленĕ 7 Авӑн уйӑхӗн 2007.
• Гагаузская народная музыка. — Gagauz music. çăлкуçран архивланă 5 Нарӑс уйӑхӗн 2012.
• Краткая история гагаузского народа2018 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.
• Подробная история гагаузского народа2022 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 8-мӗшӗнче архивланӑ.
• «Гагаузский угол. Народ и автономия» [1]2020 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ. Первый полнометражный документальный фильм о гагаузах.