Ильминский Николай Иванович
| Николай Иванович Ильминский | ||||
 | ||||
| Çуралнă вăхăт: | 1822, ака, 23 | |||
|---|---|---|---|---|
| Çуралнă вырăн: | Пенза | |||
| Вилнĕ вăхăт: | 1891, раштав, 27 | |||
| Вилнĕ вырăн: | Хусан | |||
| Патшалăх: | ||||
| Ăслăх сфери: | тюркологи, тухăç пĕлĕвĕ, библеистика | |||
| Ĕç вырăнĕ: | Хусанти хакал академийĕ, Хусанти университет | |||
| Альма-матер: | Хусанти хакал академийĕ | |||
| Паллă вĕренекенсем: | И. Алтынсарин, Н. А. Бобровников, В. Т. Тимофеев, И. Я. Яковлев | |||
| Паллă: | тухăç пĕлевçи-ăсчах, педагог, миссионер | |||
| Чыславсемпе парнесем |
| |||
Николай Иванович Ильминский (ака, 23, 1822, Пенза — раштав, 27, 1891 (кăрлач, 8, 1892), Хусан) — вырăс тухăç пĕлевçи, педагог-миссионер, библеист, Раççей Ăслăх Академин корреспондент-пайташĕ.
«Н. И. Ильминский системипе» «Н. И. Ильминский алфавичĕ» миссионер-çутĕç ĕçне тăваканĕ.
И.Я.Яковлев (1848-1930) унăн чи паллă вĕренекенĕсенчен пĕрри.
Биографи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Пĕлӳ илни, ăслăх ĕçне пикенни
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Н. И. Ильминский 1822 çулхи акан 23-мĕшĕнче Пензăра иерей (каярахпа — протоиерей) килйышĕнче çуралнă.
Пензăри хакал вĕрентĕшĕнче тата Пензăри хакал семинаринче вĕренсе тухнă.[1]
1842 — 1846 çулсенче в составе первого набора учился в Хусанти хакал академин пĕрремĕш студенчĕсен йышĕнче пулнă, пĕлӳ илсен, 1846 çулхи юпан 10-мĕшĕнче «Хусанти Хакал Академинче çутçанталăк ăслăхĕсен класĕн тата турккă-тутар чĕлхин вĕрентӳçĕ пулма хăварнă». 1847 çулхи çĕртмен 8-мĕшĕнче Н. И. Ильминский магистр степенне тивĕçнĕ, çав çулхи авăнăн 16-мешĕнче ăна «бакалавра куçарнă».[2]
Ачаранах Н. И. Ильминский чĕлхесене пĕлме хевтеллĕ пулнă. Унăн биографĕ, профессор П. В. Знаменский каласа панипе, «пĕрре илтнĕ е вуланă ют чĕлхери сăмаха вăл нихçан та манман, çакна çеç мар асăнмалла, — витĕр куракан евĕр вăл унчен палламан чĕлхен йĕркелĕхне, унăн шалти чун-чĕмне ярса илме пултарнă, грамматикăсăр та, сăмахсартăр та чĕлхен тĕплĕнлĕхне тавçарса илме, унăн хăйне евĕр ăнлавĕсене туйма пултарнă».[3]
А. К. Казембек тата Г. С. Саблуков вĕрентӳçĕсемпе пĕрле Н. И. Ильминский Сăваплă Çырнине тутарла куçарма тытăннă. Çавăн чухнех куçару ĕçĕнче «халăх чĕлхипе» усă курмаллине ăнланса илнĕ.[4]
1847 çулхи раштавăн 5-мĕшĕнче по хăйĕн кăмăлĕпе ыйтнипе Н. И. Ильминские хакал тивĕçлĕхĕнчен хăтарнă.[5]
1847 çулта тутар чĕлхине тăван чĕлхепех пĕлес тесе Н. И. Ильминский Хусанти Кивĕ Тутар слободине пурăнма вырнаçнă, медресене çӳренĕ.[6]
М. З. Хабибуллин тата М. А. Кострюков хатĕрлесе кăларнă «Казанское востоковедение XIX — первой половины XX вв.: П. К. Жузе» моногрфинче палăртнипе, Н. И. Ильминский пĕрремĕш «миссионер кафедрисене тăвас ыйтăва çĕкленĕ».[7]
Н. И. Ильминские тĕнре хисеплени
[тӳрлет | кодне тӳрлет]2015 çулхи кăрлач уйăхĕнче Хусан тата Тутарстан митрополичĕ Анастасий (А. М. Меткин) ырă суннипе Хусан епархин Сăваплăх канонизацин комиссийĕ Н. И. Ильминские вырăнти хисеплĕ сăвапçăна канонизацилеме укçа пуçтарма тытăннă.[8][9]
Кăсăклă фактсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Паллă ĕнтĕ, Н.И.Ильминский чăн малтанах тĕне кĕнĕ тутарсен (крешшĕнсен) шкулне никĕсленипе паллă. Çав вăхăтрах вăл крешшĕнсене мĕнпур тутар халăхĕн уйрăлми, пайланми пайĕ тесе шутланă[10][11]:
Ҫӑлкуҫри текст(выр.)Крещенных татар несмотря на малочисленность в сравнении с татарами-мусульманами, нужно считать однако ж составной частью татарского народа...<Куçару: Тĕне кĕнĕ тутарсене, вĕсем, тутар-мăссальмансемпе танлаштарсан, йышсăртарах пулин те, пĕрех тутар халăхĕн пайĕ тесе шутламалла...>
Библиографи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Бабер-намэ или Записки Султана Бабера / Изд. в подлинном тексте Н. И.[льминским]. Казань, 1857.
- Древний обычай распределения кусков мяса, сохранившийся у киргизов. Пояснение одного места в Истории моголов Рашид-Эддина [письмо Н. И. Ильминского к П. С. Савельеву]. СПб., [1860].
- Вступительное чтение в курс турецко-татарского языка // Уч. зап. Казанск. ун-та. Кн. III. Казань, 1861.
- Материалы для джагатайского склонения. Из Бабер-намэ // Уч. зап. Каз. ун-та. Вып. 1-2. Казань, 1863.
- Об A.A. Бобровникове // Православное обозрение. Казань, 1865. Т. 17, май.
- Практические замечания о переводах и сочинениях на инородческих языках. Казань, 1871.
- Из переписки по вопросу о применении русского алфавита к инородческим языкам. Казань, 1883.
- Казанская центральная крещёно-татарская школа: Материалы для истории христианского просвещения крещёных татар. — Казань, 1887. — 485 с.
- Беседы о народной школе. Казань, 1888.
- Воспоминание об И. А. Алтынсарине. Казань, 1891.
- Избранные места из педагогических сочинений, некоторые сведения о его деятельности и о последних днях его жизни / Издание почитателей покойного. Казань, 1892.
- Письма Н. И. Ильминского к К. П. Победоносцеву. Казань, 1899.
- О способах обучения инородцев (отд. отт. из: Церковные ведомости. 1900. № 2).
Çав. пекех
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Асăнмалăх
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Вуламалли
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Филимонов Д.Ф. О Николае Ивановиче Ильминском. На чувашском языке. Казань, 1893. (Асăннă кĕнекери тĕрленчĕке 1984-мĕш çулта Шупашкарта Чăваш кĕнеке кăларавăшĕнче тухнă "Революцичченхи чăваш литератури. Текстсем. I том" кăларăмра кĕскетсе пичетленĕ).
- Элли Илле. Кам вăл Ильминский? — "Хыпар" хаçат, 1998, утă, 22.
- Густерин П. Русскоязычная коранистика досоветского периода // Вопросы истории. — 2015. — № 5. — С. 163.
- Благова Г. Ф. Николай Иванович Ильминский как исследователь туркменских диалектов// Вопросы языкознания. 2005. № 6. С. 97-114.
- Шаблон:ВТ-РБС
- Зеленин Д. К. Н. И. Ильминский и просвещение инородцев (К 10-летию со дня смерти 27.XII.1901 г.)// Русская школа. СПб., 1902. № 2.
- Знаменский П. На память об Н. И. Ильминском. Казань, 1892.
- Знаменский П. История Казанской духовной академии за первый (дореформенный) период её существования. Вып. 2. Казань, 1892.
- Знаменский П. В. Участие Н. И. Ильминского в деле инородческого образования в Туркестанском крае. Казань, 1900 (см. также: Русская школа. 1902. № 7, 8).
- Колчерин А. Христианизация народов Поволжья. Н. И. Ильминский и православная миссия. — Москва: РИСИ, 2014. — 720 с. (ISBN 978-5-7893-0183-8)
- Кононов А. Н. История изучения тюркских языков в России. Дооктябрьский период. Изд. 2-е, доп. и испр. Л., 1982.
- Кононов А. Н. Биобиблиографический словарь отечественных тюркологов. Дооктябрьский период. Изд. 2-е, перераб., подготовил А. Н. Кононов. М., 1989.
- Липаков Е. В., Кравецкий А. Г. ИЛЬМИНСКИЙ Николай Иванович// Православная Энциклопедия (электронная версия).
- Тюстин А. В. ИЛЬМИНСКИЙ Николай Иванович (23.04.1822 — 27.12.1891). — Пенза: ООО «Айсберг», 2012. — ISBN 978-5-94428-091-6.
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ Колчерин А. Христианизация народов Поволжья. Н. И. Ильминский и православная миссия. — Москва: РИСИ, 2014. — С. 97.
- ^ Формулярный список о службе преподавателя Казанской духовной академии Ильминского Н. И. 20.07.1868 г.// Национальный архив Республики Татарстан. Ф. 968. Оп. 1. Д. 202. Л. л. 1 об. — 2.
- ^ Цит. по: Фокин А. Научно-педагогическая деятельность Николая Ильминского и формирование этноконфессионального самосознания кряшен// Николай Ильминский и кряшенское национальное движения: материалы научной конференции (27 декабря 2011 г.)/ Под ред. А. В. Фокина и Р. Р. Сулейманова. — Казань: Типография ООО Авента, 2013. — С. 5.
- ^ Колчерин А. Христианизация народов Поволжья. Н. И. Ильминский и православная миссия. — Москва: РИСИ, 2014. — С. 103.
- ^ Формулярный список о службе преподавателя Казанской духовной академии Ильминского Н. И. 20.07.1868 г.// Национальный архив Республики Татарстан. Ф. 968. Оп. 1. Д. 202. Л. л. 2 об. — 3.
- ^ Сабирзянов Г. С. ИЛЬМИНСКИЙ Николай Иванович// Татарская энциклопедия: В 5 т./ Гл. ред. М. Х. Хасанов, ответ. ред. Г. С. Сабирзянов. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2005. — Т. 2: Г — Й. — С. 557.
- ^ Хабибуллин М. З., Кострюков М. А. Казанское востоковедение XIX — первой половины XX вв.: П. К. Жузе: монография. — Казань: Издательство «ЯЗ», 2012. — С. 45.
- ^ Сизов Д. Поддержите начинание! 2015 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ. «Туганайлар». — 15 января 2015 года.
- ^ Алексеев И. «Верующие кряшены его ещё при жизни называли святым человеком...» (Начат сбор материалов для канонизации миссионера и просветителя Н.И.Ильминского…)// Информационно-аналитическая служба Русская народная линия. — 24 января 2015 года.
- ^ Тутарстанăн наци архивĕ, ф.968, оп.1, д.17, л.17
- ^ Рафаель Хакимов пĕлтерни.
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Профессор Н.И.Егоров. Выступление на чувашском языке (Круглый стол, посвященный к 195-летию со дня рождения Н.И. Ильминского, 120-летию Н.Н. Поппе и 145-летию К.П. Прокопьева). Чăвашла.
- Сергей Щербаков: Миссионерско-просветительская система Н.И. Ильминского и чуваши: две стороны одной медали
- Agabazar: Сумбур вместо гармонии
- Шаблонсенче тӑтӑш тӗл пулакан аргументсемпе усӑ куракан старницӑсем
- Пайăр çынсем, алфавитпа
- Ăсчахсем, алфавитпа
- Пензăра çуралнисем
- Хусанта вилнисем
- Сăваплă Аннăн 2 степеньлĕ орден кавалерĕсем
- Сăваплă Станиславăн орденĕн кавалерĕсем
- Пĕрлĕх ĕçченĕсем
- Тухăç пĕлевçисем, алфавитпа
- Арча çăвине пытарнисем
- Хусанти хакал академинче вĕренсе тухнисем
- Пензăри хакал вĕрентĕшĕнче вĕренсе тухнисем
- Пензăри хакал семинаринче вĕренсе тухнисем
- Православи миссионерĕсем
- 1822 çулта çуралнисем
- 1891 çулта вилнисем
- Н.И.Ильминскийĕн педагогика системи
- Асамлӑ ISBN каҫӑсемпе усӑ куракан страницӑсем