Мăн Çарăмсан

Ку терминӑн урӑх пӗлтерӗшсем пур, Çарăмсан (пĕлтерĕшсем) пӑхӑр.

Мăн Çарăмсан
Характеристика
Тăршшĕ	336 км
Бассейн  лаптăкĕ	11 500 км²
Шыв тăкакĕ	36 м³/ç
Шыв юххи
Шыв пуçламăшĕ	Клевлĕ
Шыв вăрри   (Т)	Атăл
• Координатсем	54°10′10″ с. ш. 49°32′44″ в. д.Шаблон:Карттă/Бк/N
Вырнаçни
Патшалăх	Раҫҫей Федерацийӗ Раҫҫей Федерацийӗ
РПШР	11010000412112100004728
		позиционной карты]].

Мăн Çарăмсан — Самар облаçĕ, Тутарстан, Чĕмпĕр облаçĕ тăрăх юхакан юханшыв ,, Атăлăн сулахай юппи. Шывăн нумайрах пайĕ юртан пулать, çуркунне шывăн 60-70 % юхать.

Юпписем

Тĕп юпписем: сулахайра — Таркăн, Кармала, Эврел; сылтăмра — Шур çырми, Сĕнчĕ, Тимĕрлĕ, Кĕçĕн Çарăмсан, Тия. Хăйăрлă çыранĕсенче тăршшĕпе тенĕпех вăрман ӳсет. Куйбышев шывуправне тунă май юханшывăн Мелекесс хулинчен аяларах пайĕ шыв айне путнă.

Этимологи

Ку шыв-çырма ячĕ "Çаран" сăмахран тухса каят, (вырăсла "луга, пастбища, пашни, земельные угодья"). Çарамсан шыв-çырмине тата Хăмăшлă шыв кĕрет, Кăнтăрлă, Уксăмлă юхан шывĕсем, ĕлĕк чăвашсем шыв-çырми ячĕсене çумра ÿсекен курăк ячĕпе панă. Çарăмсан юханшыв ятне 922-мĕш çултах Пăлхар патшалăхне килсе кайнă Ахмед ибн Фадлан çул çӳревçĕ тата элчĕ хăйĕн кунчăкĕнче асăнса хăварнă: «Эпир вара Пушкăртсен çĕршывĕнчен тухса кайрăмăр та Джарамсан шывĕ урлă, … каçрăмăр»,, Çарăмсан районĕнчи Кив Йĕлмелпе Çĕн Йĕлмел таврашĕнче «Çарăмсам» («Çарăмсамăн, ай, кукрĕнче маттур йĕкĕтсем утă çулаççĕ»), Пĕкĕлме таврашĕнче «Çарăмсем» («Çарăмсем юхать çав çавăрăнса, каять çыранĕ тăршшĕн»), Аслă Сĕнчел таврашĕнче «Çарăмсен» («Кĕçĕн Çарăмсен леш енче йĕпкĕн хура учĕ кĕçенет»), тепĕр тĕрлĕ «Çармăçан» («Çармăçан тăрăх çӳренĕ чух шур пулăччĕ çимĕçлĕх») теççĕ. Çарăмсан «Çарăм шывĕ» сăмах майлашăвĕнчен, «Çарăм» сăмах «çаран» (çерем) сăмахран пулнă Хăш пĕр чăвашсен ялĕсенчи диалектпа Çеремсен çырми тесе калаççĕ, вăл сăмахран вара кунта куçса килнĕ вырăссем Черемшан тее пуçлаççĕ, а чăвашсене Черемисан (Луговые) теççĕ.

Историческое название Черемисан заимствовано с татарского Чирмешән и происходит от этнонима черемисы в кыпчакском варианте — тут. чермыш, а оно соответственно от чувашского (булгарского) Çарамсан верхового говора и низового Çирмасен. Изначально под этим этнонимом Черемис, Чирмыш, Çармăш подразумевались не только марийцы, но и в том числе чуваши. Чуваши - черемисов называют Çармăш, от огуро-булгарского корня çар, çыр, çир - овраг который в разных топонимах передался в соседние языки как шер, чер, чар - например ширме, шерма, чирма, от чувашского çырма, çарма, çурма: д.Ик шурма д.Урум-ширма д.Кара-ширма, д.Татарская Икшурма, д.Старая Икшурма, Шурма. Таким образом Чирмэ+шан означает - овражья река, заимствовано чисто с чувашского (булгарского) языка как Çырмасан от Çырма - Чирме и чувашского аффикса приндалежности во множественном числе сан/-сен . Этноним Черемис связан с тем что эти народы поселялись возле оврагов "Çурма, Çырма, Çарма" этимология которого от Çур - Разорвать, разрыв, обрыв (земли) и более древнего Чĕр (процарапать), согласно мифам овраги появились в следствии того что Улып процарапал плугом землю. Это же название встречается в известной форме гидронима — Джарамсан, записанной арабским путешественником Ибн Фадланом, 992 году, который побывав в Волжской Булгарии точно передал булгарское (чувашское) название Çарамсан, где звук "Ç" передал как "ДЖ" из за отсутствия в арабском буквы передающий фонетику "Ç". У чуваш одним из святых духов в традиционной этнорелигии считался Хĕрлĕ Çыр (Красный яр, овраг)- символ "края мира" за горизонтом которого прячется солнце. По этой причине чуваши выбирали места поселений у оврагов, следуя обрядово культовым поверьям и традициям, связанных с представлениями о мироустройстве на основе мифологий предков, потому что кереметь (ырсамай) обязательна должна была находится у оврага, соответственно там и возводили сначала капище, а рядом поселение.

Шыв реестрĕн хыпарĕсем

Раççей патшалăх шыв реестрĕн хыпарĕпе Анат Атăл бассейн округĕне кĕрет. Шыв хуçалăх участокĕ Аслă Çарăмсан пуçĕнчен вăрричен. Юханшывăн кĕçĕн бассейнĕ — Подбассейн çук. Юханшыв бассейнĕ - Атăл Куйбышев шывуправĕн таппинчен Каçпи тинĕсĕ таран.

Шыв ресурсĕсен федераци агентстви хатĕрленĕ РФ территорин шыв хуçалăх районĕсен геоинформаци системин хыпарĕпе:

• Патшалăх шыв реестрĕнчи шыв объекчĕн кочĕ — 11010000412112100004728
• Гидрологи тĕпчевленӳ кочĕ (ГТ) — 112100472
• Бассейн кочĕ — 11.01.00.004
• Том номерĕ, ГТ — 12
• Кăларăм, ГТ — 1

Каçăсем

• Мăн Çарăмсан — ПСЭ
• Большой Черемшан в «Словаре современных географических названий»(ĕçлемен каçă)
• Дневные записки путешествия доктора и Академии наук адъюнкта Ивана Лепехина по разным провинциям Российского государства. Полное собрание ученых путешествий. Том 3. 1821 год. 2013 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.