Мурманск

Мурманск
Хула гербĕ
Патшалăх:	Раççей
Регион:	Мурманск облаçĕ
Никĕсленĕ:	1916 çулхи юпа уйăхĕн 4-мĕшĕ
Хула, çултан:	1916
Халăх йышĕ, пин çын:	325,1 (2005)
Хула лаптăкĕ:	км2
Геогр. анлăхĕ:	68°58′ ç. ш.
Геогр. вăрăмлăхĕ:	33°05′ х.т. д.

Мурманск — Мурманск облаçĕн тĕп хули.

Географи

Раççейĕн пулă тытакан тата сутă-илӳллĕ пăрланман пысăк порт.

Мускавран çурçĕрелле 1967 çухрăмра, Çурçĕр поляр ункин тепĕр енче вырнаçнă. Баренц тинĕсĕн Кола заливĕн чуллă-сăртлă тухăç çыранĕн хĕрринче ларать. Çыран хĕррипе 20 çухрăма яхăн тăсăлать, портран уçă тинĕсе тухма 50 км.

Истори

Ку вырăнта порт тăвас шухăш XIX ĕмĕрĕн 70-мĕш çулĕсенче çуралнă.

Портлӑ хулана поляр йӗри-тавра йӗркелемелли плансем 1870 ҫулсенче пичетленнӗ. Малтанхи тӗпчевҫӗсем 1912 ҫулта ҫӗнӗ вырӑнсене разведкӑна яма мурмана ҫитнӗ. Тепӗр виҫӗ ҫултан, 1915 ҫулхи апрелӗн 3 (16), Пӗрремӗш тӗнче вӑрҫи вӑхӑтӗнче, Кольск заливӗн хӗвелтухӑҫ ҫыранӗнче Баренцев тинӗсӗн Мурмански порчӗ йӗркеленӗ, ун ҫумӗнче — Семеновский порт поселокӗ, унта причалсем тунӑ бухта ятлӑ. Порт тӑвас Ӗҫ Раҫҫей Пӑрлӑ океана куҫа курӑнман залив урлӑ тухма ӗмӗтленнипе ҫыхӑннӑ, Унта Хура тинӗс блокади тата Балтика тинӗсӗн условийӗсенче Антантпа союзниксенчен вӑрҫӑ таварӗсем кӳрсе тӑрассипе ҫыхӑннӑ. Романов хулисене тӑвас шухӑш 1916 ҫулхи Июлӗн 29-мӗшӗнче (июлӗн 12-мӗшӗнче) Николай II император "хулан мурманск ҫыранӗ хӗрринчи учреждени ыйтӑвӗсемпе" ҫул-йӗр министрӗн А.Ф. Трепов пӗлтерӗвӗн докладӗнче уҫӑлнӑ. 6 (19) июлӗн 1916 Николай II "Романсен ҫӗнӗ хули‑мурманра" тесе резолюци ҫырса хунӑ. Хулан официаллӑ дати сентябрӗн 21-мӗшӗ (октябрӗн 4-мӗшӗ) 1916 ҫул шутланать. Ҫак кун С.М. Киров ячӗллӗ культурӑпа халӑх пултарулӑхӗн Керменӗ вырнаҫнӑ лутра сӑрт ҫинче Николай Мирликий тинӗс ҫӳревҫисене хӳтӗлекен николай Мирликий ячӗпе храма туса лартмалли чаплӑ церемони пулнӑ. Хула раҫҫей империйӗнче никӗсленнӗ юлашки хула пулса тӑнӑ. 1916-1917 ҫ. хӗлле Антантсем Кольск заливӗнче якорь ярса тӑнӑ. 3 (16) апрелӗн 1917 ҫулхи Апрелӗн 16), Февральти революци хыҫҫӑн, вӑл Хӑйӗн хальхи ятне Мурманск тесе ят панӑ.

Сывлӑх сыхлавӗ

Хулара 18 больницӑпа амбулатори учрежденийӗсем ӗҫлеҫҫӗ. 2005 ҫулта Мурманскра пурӑнакан 10 пин ҫын пуҫне 74 тухтӑр тивет, ҫакӑ Раҫҫейри вӑтамран пӗрре ҫурӑ хут нумайрах. Хулара чирлени Раҫҫейри вӑтамран та темиҫе хут пысӑкрах.

Физкультурӑпа спорт

Мурманскра 296 спорт сооруженийӗ, ҫав шутра спорт керменӗн 2 стадион, 4 ишмелли бассейн, 6 йӗлтӗр бази, 3 горн-йӗлтӗр бази, 1 ҫӑмӑл атлетика манежӗ тата 93 спортзал вырнаҫнӑ. Хулара 50 ытла спорт тӗсне кӑтартнӑ. Мурманск хулинчи "Ҫурҫӗр" футбол команди тата "Мурман"мечӗкпе Хоккей команди спорт клубӗсемпе футбол ушкӑнӗсем. Кашни ҫулах 1934 ҫулхи пуш уйӑхӗнчен пуҫласа "Уют Айлӑмӗ" спорткомплексра пысӑк спорт мероприяти — Ҫурҫӗрти Уяв-иртет.

2005 ҫултанпа, кашни ҫулах, Кольск кӗперӗн районӗнче "Мурманск мили" спорт фестивалӗ иртет, Мурманскри визит карточкӑсенчен пӗри пулса тӑнӑскер, 2016 ҫулта "Гольфстрим"ятпа улӑштарнӑ. Географи хутшӑнакансен йышӗ ҫулсерен ӳссе пырать, вӗсен йышӗ вара ырми-канми ӳсет. Сӑмахран, 2011 ҫулта унта хутшӑнакансен шучӗ 7,5 пин ҫынна яхӑн пулнӑ. Мероприятисен комплексӗ шутне хӑйӑр ҫинче парӑслӑ регат, велорпорт, мини-футбол, пляж волейбол, скейтбординг, пейнтбол, Кольски заливӗ урлӑ ишсе ытти те кӗрет. Спорт уявӗн тӗп пулӑмӗ 1611 метрлӑ дистанцие ҫӑмӑл атлетика чупӑвӗ пулса тӑрать, унӑн тӑршшӗ фестивале ят панӑ та. Спортсменсемсӗр пуҫне ӑмӑртӑва чи массӑллӑ мероприяти тӑвакансем пурте хутшӑнаҫҫӗ. 2012 ҫулта ӑмӑрту ҫӗнтерӳҫисем автомобильсене парнелеме илнӗ (арҫын категорийӗнче Патриот тата Daewoo Matiz).

Паллӑ вырӑн

Мурманскра вӑл ҫамрӑк пулсан та паллӑ вырӑнсем сахал мар. Хулан виҫӗ районӗнче 30 ытла палӑк тата мемори хӑмисем шутланаҫҫӗ. Икӗ мемори комплексӗ уйрӑмах интереслӗ: Совет Заполярьине хӳтӗлекенсен палӑкӗ (мурмански Алеша) тата мирлӗ вӑхӑтра вилнӗ моряксене. Мурмански Алеша Раҫҫейри чи пысӑк палӑксенчен пӗри шутланать. Октябрь округӗнче, Ленин проспекчӗпе площадьре чи пысӑк чыс-хисеп-ытларах. Кунта хулари чи ҫӳллӗ ҫурт — "Арктикӑн" вунсакӑр хутлӑ гостиници, ҫавӑн пекех Мурманскри пӗрремӗш палӑк-ют ҫӗршыв интервенцийӗсене парнесем кӳмелли палӑк. Ленинла округӑн чӗри Семенов кӳлли пулса тӑчӗ, ун варринче фонтан пур. Унӑн ҫыранӗсем ҫинче мурмански океанариум, чи ҫурҫӗр тӗнчинче вырнаҫнӑ. Хулан хӑйне евӗрлӗ визит карточкисем нумаях пулмасть Кольски заливӗ урлӑ тунӑ кӗпер, Спас чиркӗвӗ-шыв хӗрринче тата "Кӗтекен" палӑк пулса тӑчӗҫ.