Хантă-Манси автономиллĕ тăрăхĕ — Югра

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Хантă-Манси автономи тăрăхĕ е кӗске Югра (ХМАТ, выр. Ханты-Мансийский Автономный округ, ЮграРаççей Федерацийĕн (Тĕмен облаçĕн шутĕнче), Урал федераци тăрăхĕн субъекчĕ.

Администраци центрĕХантă-Манси.

1930 çулхи раштав, 10 йĕркеленĕ.

Тавралăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Сургут çумĕнчи нефть уçлав шăтăкĕ.

Ямал-Ненец автономлă тăрăхĕпе, Красноярск Енĕпе, Томь, Тĕмен, Свердловск облаçĕсемпе тата Коми Республикипе чикĕ тытать.

Паллă юханшывсем — Обь тата унăн юппи Иртыш.

Тарăхăн административлă пайĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Автономи тăрăхĕ 9 районпа 15 хуларан тытăнса тăрать.


Хантă-Манси автономи тăрăхĕ — Югра
хуласем: Белоярский | Кагалым | Лангепас | Лянтор | Мегион | Нефтеюганск | Нижневартовск | Нягань | Покачи | Пыть-Ях | Радужный | Сургут | Урай | Хантă-Манси | Югорск
районсем: Шурă районĕ | Берёзовски районĕ | Кондино районĕ | Нефтеюганск районĕ | Нижневартовск районĕ | Октябрь районĕ | Совет районĕ | Сургут районĕ | Хантă-Манси районĕ |

Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тăрăха 1930 раштавăн 10-мĕшĕнче йĕркеленĕ, 1940 çулчен унăн ячĕ Остяк-Вогул наци тăрăхĕ пулнă. 1977 çулта Хантă-Манси наци тăрăхĕ автономи статусне илет, 1993 çулта РФ Конституцийĕпе Раççей Федерацийĕн тулли ирĕке тивĕçлĕ субъекчĕ шайне кĕрет.

2003 çулта тăрăха официаллă «Югра» (çакăнпа РФ Конституцийĕн 65-мĕш статьине улшăну кĕртнĕ) палăрту хушса кăтартаççĕ.

2020 çулта тăрăх 7 хула агломерацине: "Мăн Хантă-Манси","Сургут-Нефтеюганск","Мегион-Нижневартовск","Нягань-Обьçум","Берёзово-Игрим","Нягань-Обьçум","Югорск-Советский","Урай-Междуреченский" ирттерме хатĕрленет.

Халăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тăрăхра пурăнакан халăх йышĕ 2008 çулта 1505,2 çына, йышлăхĕ — 2,8 çын/çм² çитнĕ, хулара пурăнакан шучĕ— 91,3 %.

1939, 1959, 1970, 1979, 1989 тата 2002 çулсенчи çулсенчи халăх çыравĕпе, тăрăхăн наци шучĕпе çакăн пек улшăнусем курăнаçççĕ:

Халăх 1939 1959 1970 1979 1989 2002 (* 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.)
Вырăссем 67 616 (72,5%) 89 813 (72,5%) 208 500 (76,9%) 423 792 (74,3%) 850 297 (66,3%) 946 590 (66,1%)
Украинсем 1 111 (1,2%) 4 363 (3,5%) 9 986 (3,7%) 45 484 (8,0%) 148 317 (11,6%) 123 238 (8,6%)
Тутарсем 2 227 (2,4%) 2 938 (2,4%) 14 046 (5,2%) 36 898 (6,5%) 97 689 (7,6%) 107 637 (7,5%)
Пушкăртсем ... ... ... 7 522 (1,3%) 31 151 (2,4%) 35 807 (2,5%)
Азербайджансем ... ... ... ... 12 846 (1,0%) 25 088 (1,8%)
Белоруссем ... 1 281 (1,0%) 3 362 (1,2%) 7 555 (1,3%) 27 775 (2,2%) 20 518 (1,4%)
Хантăсем 12 238 (13,1%) 11 435 (9,2%) 12 222 (4,5%) 11 219 (2,0%) 11 892 (0,9%) 17 128 (1,2%)
Чăвашсем ... ... ... ... ... 15 261 (1,1%)
Мансисем 5 768 (6,2%) 5 644 (4,6%) 6 684 (2,5%) 6 156 (1,1%) 6 562 (0,5%) 9 894 (0,7%)
Комисем 2 436 (2,6%) 2 803 (2,3%) 3 150 (1,2%) ... ... ...
Нимĕçсем ... 2 059 (1,7%) ... ... ... ...
Нацине кăтартман çынсем ... ... ... ... ... 13 210 (0,9%)

Пурăнан вырăнсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Административно-территориальное деление Тюменской области (XVII-XX вв.). Тюмень, 2003. 304 с. — ISBN 5-87591-025-9
  • История Ханты-Мансийского автономного округа с древности до конца XX века: хрестоматия. Екатеринбург, 1999. 304 с.
  • Кокосов Н.М. Ханты-Мансийский национальный округ. Свердловск, 1956. 103 с.
  • Концепция социально-экономического развития Ханты-Мансийского автономного округа. Ханты-Мансийск, 2002. 146 с.
  • Куриков В.М. Ханты-Мансийский автономный округ: с верой и надеждой в третье тысячелетие. Екатеринбург, 2000. 192 с.
  • Обь-Иртышский Север в западно-сибирской и уральской периодике (1857-1944 гг.): библиографический указатель. Тюмень, 2000. 399 с.
  • Очерки по истории Югры. Екатеринбург, 2000. 408 с.
  • Патрикеев Н.Б. Югра: Вехи жизни: Краеведческий очерк. Ханты-Мансийск, 1995. 121 с.
  • Филипенко А.В. Югра: социальное развитие северного региона: проблемы и успехи. Ханты-Мансийск, 2001. 191 с.
  • Шесталов Ю. Земля Югория. М., 1985. 127 с.
  • Югорские хроники. 1096-2000. «В прошедших днях такая точность…»: библиографический указатель. Тюмень, 2001. 470 с.

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.