Чукун
Чукун — тимĕр тĕпĕллĕ нумай компонентлă, углерод (2,14 %) элеменчĕллĕ, шаранчăк.
Пур чукунра хутăшсем (Si, Mn, S, P), хăш чух легилекен элеменчĕсем (Cr, Ni, V, Al тата ыттисем). Чукун хăй тĕллĕн патрак. Тĕнче промăçлăхĕ чуrуна 2007 çулта 953 млн. тоннă (çав шутра Китайра - 477 млн. тоннă) шăратса тупăçланă.
Классификацийĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Углерод шучĕпе чукун эвтектик-умлă (2,14-4,3 % углеродлă), эвтектиклă (4,3 %) е эвтектик-хыçлă (4,3-6,67 %). Материал тытăмлăхĕ шăрату хутăшĕнчен килет.
Ăшĕнчи углерод шучĕпе-тытамлăхĕпе чукуна çапла уйăраççĕ: шурă сăрă (тĕсне тимĕр карбичĕ е ирĕклĕ графит шутĕнчен тухать), питĕ çирĕп тата туптавлă. Шурă чукунра углерод цементит пулса, сăрă чукунра — графит пулса тăрать.
Промăçлăхра чукун тĕрлĕхĕсене çакăн пек марккăлаççĕ:
- передельный чукун — П1, П2;
- передельный чукун для отливок — ПЛ1, ПЛ2,
- передельный фосфорлă чукун — ПФ1, ПФ2, ПФ3,
- передельный çӳллĕ паха чукун — ПВК1, ПВК2, ПВК3;
- пластинлă графит чукунĕ — СЧ («СЧ» сас паллисем хыççăнхи цифрăсем таткалăхачăрмантаракан вăхăтлăхлă хирĕçлĕвĕн калăпăшне кăтартаççĕ: кгс/мм);
- фрикцие хирĕçле чукун
- фрикцие хирĕçле сăрă — АЧС,
- фрикцие хирĕçле питĕ çирĕп — АЧВ,
- фрикцие хирĕçле туптав — АЧК;
- юхтармалли чăмăр евĕр графитлă чукун — ВЧ (цифры после букв «ВЧ» означают временное сопротивление разрыву в кгс/мм);
- легированный ятарлă паха чукун — Ч.