Хĕрлĕ тинĕс

	Хĕрлĕ тинĕс
Вăрăммăшĕ	2250 км
Анлăшĕ	355 км
Лаптăк	438 000 км²
Калăпăш	233 000 км³
Чи тарăнăшĕ	2211 м
Вăтам тарăнăш	490 м

{{#coordinates:}}: нельзя иметь более одной первичной метки на странице

Хĕрлĕ тинĕс (арап. البحر الأحمر Bahr el-Ahmar, ивр. ים סוף‎ Yam Suf, акăл. Red Sea) — Арави çуртутравĕпе Африка континенчĕ хушшинче вырнаçнă Инди океанĕн шалти тинĕсĕ. Хĕрлĕ тинĕс тектониллĕ айлăм вырăнĕнче вырнаçнă. Тинĕс хĕрринче Египет, Судан, Эфиопи, Эритрея, Сауд Аравиĕ, Йемен, Израиль тата Иордани патшалăхĕсем вырнаçнă.

Тинĕс тăршшĕ 2350 çухрăмпа, сарлакăшĕ 350 çухрăмпа танлашать. Чи тарăн вырăнĕ 3 пин метра çитет. Тинĕс лаптăкĕ — 450 пин км².

Çурçĕр енче Суэц каналĕпе Вăтаçĕр тинĕсĕпе çыхăннă, кăнтăр енче Баб-эль-Мандеб пырĕ тăрăх — Арави тинĕсĕпе.

Истори справки

"Хӗрлӗ тинӗс" сӑмах ҫаврӑнӑшӗ грексен "Эритра таласс" (д. - грек. А) латинла "Mare Rubrum", арабсен" Эль-Бахр Эль-ахмар "(Араб. А) сомалистсен "bada cas" тата "Кей-Бахри" тигрӗсем (бах). Хальхи вӑхӑтра тинӗс ҫак паллӑлӑхне кӑтартакан "ха — Ям-ха-адам" (титулсенчен илнӗ титулсенчен илнӗ) Хӗрлӗ - "хӑмӑш" тесе ят панӑ, анчах та йӑлана кӗнӗ майпа библире "хӑмӑш" (*Титулсене) Титулсемпе танлашать^[1].

Хӗрлӗ тинӗс ятӗнчен темиҫе верси пур.

Пӗрремӗш верси ҫав тинӗс ячӗсем мӗнле пулса кайни ҫинчен семитла тӗрӗс мар вуланинчен, виҫӗ саспаллирен тӑракан "х", "м" тата "р"сӑмахсенчен тӑракан сӑмахсене ӑнлантарса парать. Ҫак саспаллисенчен авалхи ҫырусенче семит халӑхӗн — химьяритӑн-ятне ҫырнӑ, вӑл Кӑнтӑр Аравире арабсене ҫӗнсе иличчен Пурӑннӑ. Авалхи кӑнтӑр африка ҫырулӑхӗнче ҫырура кӗскен те уҫӑмлӑ сасӑсем графикла ҫырман. Ҫавӑнпа та ҫакӑн пек шухӑш ҫуралчӗ: арабсене кӑнтӑр арабӗсем уҫнӑ чухне "х", "м" тата "р" саспаллисене арабсен "ахмар" (красный) тесе куҫарнӑ.

Тепӗр верси тинӗс ятне вӑл е ку енчен пӑхӑнса тӑрать. Миф халапӗсенче ҫут тӗнчен тӗрлӗ енӗсем тӗрлӗ тӗслӗ мӗлкесемпе ҫыхӑннӑ. Сӑмахран, хӗрлӗ тӗс кӑнтӑр, шурӑ — хӗвелтухӑҫ, хура (Азири хӑш — пӗр халӑхсен) - ҫурҫӗрелле символласа парать. Кунтан "Хура тинӗс" тени "тӗттӗм те хура шывлӑ тинӗс" мар, "ҫурҫӗрти тинӗс"тенине пӗлтерет. Тӗрӗксем ӑна Кара-дениз, авалхи йӑхсем, еврейла калаҫаканскерсем, — Ахшаена (тӗттӗм) тетчӗҫ, скифсем вара "тӗттӗм"тени мӗне пӗлтернипе те ҫыхӑннӑ тетчӗҫ. Хӗрлӗ тинӗс пирки каласан, "красный" сӑмах тинӗс шывӗн тӗсӗ ҫине мар, кӑнтӑр еннелле кӑтартать пулас.

Тепӗр верси тӑрӑх, тинӗсе сезонлӑ шыв курӑкӗсен сезонне Пула Trichodesmium erythraeum тесе ят панӑ. Фикоэритринӑн хӗрлӗ пигменчӗ хӗп-хӗрлӗ тинӗсри "чечек" ӳстерет, юлашкинчен кӑвак-симӗс тинӗс вырӑнне хӗрлӗ-хӑмӑрланать.

Хӗрлӗ тинӗс ҫинчен пӗрремӗш хут ҫырса панисенчен пӗри пирӗн эрӑчченхи II ӗмӗрте грек историкӗпе географи Агатархид Книдский хӑйӗн "красный тинӗс (Эритрейски) Ҫинчен ҫырнӑ ӗҫӗнче тунӑ. XVI ӗмӗрте "Суэцки"тесе ят панӑ.

Хуласем

Тинĕс çумĕнчи хуласем:

Акаба (العقبة) Аркико (ሕርጊጎ) Асэб (ዓሳብ) Дахаб (دهب) Эйлат (אילת) Халаиб (حلايب) Ходейда (الحديدة)	Хургада (الغردقة) Джидда (جدة) Марса-эль-Алам (مرسى علم) Массауа (ምጽዋ) Нувейба (نويبع) Бур-Сафага (ميناء سفاجا) Порт-Судан (بورت سودان)	Шарм-эш-Шейх (شرم الشيخ) Сома-Бей (سوما باي) Суакин (سواكن) Суэц (السويس) Таба (طابا) Эль-Кусейр (القصير) Янбу-эль-Бахр (ينبع) Раис (الرايس)