Курт чĕлхи

Каҫӑсене тӳрлет
«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Курт чĕлхи (كوردی, Kurdî) — индоевропа челхисен çемйин иран чĕлхисен анăç иран ушкăн айĕнчи чĕлхе. Курт халăхĕн чĕлхи, официаллă мар Куртистанра сарăлнă.

Чĕлхе темиçе пайа уйрăлса саланчĕ (йăлаллă диалект теççĕ): курманджи (çурçĕр курт), сорани (тĕп курт), зазаки, горани (гурани), лаки. Фонетикăри тата тымарĕн тытăмĕ енчен уйрăмлăхĕсем нумаях мар, çапах морфологийĕпе урăхла пулаççĕ, çавăнпа та чĕлхен тĕрлĕ диалекчĕсемпе пуплекен халăхсем пĕр-пĕрне ăнланмаççĕ.

Халĕ «курт чĕлхин» виçĕ диалекчĕне (чĕлхене) палăртаççĕ:

  • курманджи, е çурçĕр курт (СССР, Ирак, Турци, Сири);
  • сорани, е тĕп курт (тухăç Ирак, Иран);
  • келхури, е кăнтăр курт (кăнтăр-тухăç Ирак, анăç Иран).

Ытти диалекчĕсем — (зазаки е кырманчки (курманджи мар!), горани тата ыттисем), калаçакан çыннисем хăйсене куртсем тесен те, лингвистика енчен чĕлхисем хăй тĕллĕ шутланаççĕ. Тепĕр енчен, езидсем тĕнпе куртсемпе пĕр тĕслĕ пулмасан та, çапах езид чĕлхи — курманджи диалекчĕ.

Истори[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Курт чĕлхи миди чĕлхинчен пулса тухнă. Вăтам ĕмĕрсенче перси тата арап чĕлхисен сĕмне лекет. Çаплах чĕлхере турккă сăмахĕсем те пур.

Çыруллăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статьйи — Курт çырулăхĕ

Синтаксис енĕпе курт чĕлхи эргативлă йĕркеллĕ шутланать.

Хăйсен ĕмĕрĕнче куртсем арап алфавичĕпе усă курнă. 1920—1930-мĕш çулсенче Турципе СССР-та латтинлатнă курт алфавичĕсене туса хунă. 1946 çулта совет курчесен алфавитне кириллицăна куçарнă.Иракпа Иранра халиччен те курт халăхĕ арап çыруллăхĕпе усă курать.

Халĕ Турцире курт чĕлхипе калаçнăшăн ытлах юратмаççĕ, курт латиницине кансĕрлеççĕ, куртсене хăйсен ячĕсене курт латиниципе çырма чараççĕ.

Юлашки вăхăтра совет курчĕсем пуре те тенĕ пекех латиница çине куçрĕç. Çак ыйтăвах пĕрмаях Ирак Куртистанĕнче çĕклеççĕ, çапах та пурнăçра çак ĕç пĕр вырăнтах тăрать. Сирире вара куртсем латин алфавичĕпе анлăнах усă кураççĕ.

Фонологи хаклавĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вокалисăм çак фонемăсемпе палăртăнать:

front central back
short long short long short long
close i iː ʉ u uː
mid e eː ə o
open a

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Руденко М. Б. Функция глагола («geîyan») в текстах средневековой курд­ской литературы на северном диалекте (курманджи) // Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока. VIII. М.,1972. С. 200–203.
  • Руденко М. Б. О некоторых особенностях языка средневековой курдской лите­ратуры (по материалам поэмы Селима Слемана «Юсуф и Зелиха») // Иранская филология. Краткое изложение докладов научной конференции, посвященной 60-летию проф. А. Н. Болдырева. М., 1969. С. 104–107.
  • Цукерман И.И. Хорасанский курманджи: Исследования и тексты / АН СССР. Институт востоковедения. М.: ГРВЛ, 1986. 271 с.
  • Цукерман И.И.Очерки курдской грамматики: Глагольные формы курманджи / АН СССР. Институт народов Азии. М.: ИВЛ, 1962. 239 с.
  • Цукерман И.И.Очерки курдской грамматики // Иранские языки. Вып. II. М.–Л., 1950. С. 78–144.
  • Цукерман И.И.Склонение имен существительных в говоре курдов ССР Армении / Тезисы диссертации на степень кандидата филологических наук. Институт языка и мышления им. Н.Я. Марра. Л., 1939. 4 с.

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/w/index.php?title=Курт_чĕлхи&oldid=785825»