Çĕпĕр ханлăхĕ

	Çĕпĕр ханлăхĕ
	; Çĕпĕр ханлăхĕ XV — XVI ĕмĕрсенче
Тĕп хула	Чинги-Тура, Кашлык
Чĕлхе(сем)	тĕрĕксем
Тĕн	ислам, шаманизм
Тытăмлăх_форми	ханство[d]
	Преемственность

14681588

Çĕпĕр ха́нлăхĕ (Çĕпĕр патшалăхĕ, Çĕпĕр юрчĕ) — Анăç Çĕпĕрте XV ĕмĕрĕн вĕçĕнче Ылтăн Урта арканнă хыççăн^[2] йĕркеленнĕ тутар^[3] феодал патшалăхĕ.

Çĕпĕр ханлăхĕ Перĕм çĕрĕпе, Нухай Уртипе, Казах ханлăхĕпе тата телеутсемпе чикĕ тытнă. Çурçĕрте унăн çĕрĕсем Обь шывĕн анатри çĕрне çити, тухăç енче Ула Урта патне сарăлса выртнă ^[2].

Истори

Çĕпĕр тытăмçисем

Çĕпĕрти халаплă тытăмçăсем

1035 çулчен Анăç Çĕпĕрĕн кăнтăр енĕ Кимак хаканлăхне кĕнĕ.

Татар — хан (1035—?)
Казылтин, Татар ывăлĕ
Даметей, Татар ывăлĕ
Юваш, Казылтин ывăлĕ
Ишим, Юваш ывăлĕ
Мамет, Ишим ывăлĕ
Куташ, Мамет ывăлĕ
Аллагул, Куташ ывăлĕ
Кузей, Аллагул ывăлĕ
Ебаргул, Юваш кĕçĕн ывăлĕ
Бахмур, Ебаргул ывăлĕ
Яхшимет хан
Юрак хан, Бахмур ывăлĕ
Мунчак, Юрак ывăлĕ — хан
Юзак, Мунчак ывăлĕ
Он-Сом, Юзак ывăлĕ (е Юрак), Ван-хан (Он-хан) Тогрулпа пĕр çынах, пулас
Иртышак, Он-Сом ывăлĕ. Чингисхан ăна çĕнтернĕ
Тайбуга, Иртышак ывăлĕ (е Он-Сом) — Çĕпĕрти пĕрремĕш тайбугин мурзи (1220-?)

Шибан улусĕ

Шибан — султан (1243-па)
Бахадур-хан — султан (1266 —1280)
Джучи-буга — султан (1266 —1280)
Бадакул — султан
Минг-Тимур — хан (1359-чен)
Пулад-Тимур — хан (1359 —1367)
Ибрагим-оглан тата Араб-шах — улус пайĕн тытăмçисем (1367-па)
Алибек-хан — хан (1367 —1375)
Каганбек — хан (1375 —1380)
Давлат-шейх — султан (1382 хыççăн)

Тука-Тимурид династийĕ

Тохтамыш — хан (1396 —1406)
Чокре — хан (1407 —1413)

Узбек ханлăхĕ

Хаджи-Мухаммед — хан (1420 —1428)
Джумадук — улус пайĕн ханĕ (1425 —1428)
Махмуд-ходжа — хан (1428 —1429/1430)
Абу-л-хайр — хан (1428 —1468)

Çĕпĕр ханлăхĕ

Мар (Умар, Омар) — муж сестры хана Ибака (1468 —1480)
Ибак — хан (1468 —1495)
Мухаммед Тайбуга — Адер ывăлĕ, тайбугин çĕпĕр мурзи (1495 —1502)
Ангиш — Абалак ывăлĕ, Мухаммед кузенĕ Тайбуги, тайбугин çĕпĕр мурзи (1502 —1516)
Касым — Мухаммед Тайбуги ывалĕ, Ангиш племяшĕ, тайбугин çĕпĕр мурзи (1516 —1530)
Едигер — Касым Тайбуги ывăлĕ, тайбугин çĕпĕр мурзи (1530 —1563)
Бек-Булат — Касым Тайбуги ывăлĕ, Едигер шăллĕ (1555 —1563), Симеона Бекбулатовичăн ашшĕ пулма пултарать.
Кучум — хан (1563 —1598)
Сейд Ахмед (Сейдяк) — Бек-Булат ывăлĕ, тайбугинсен пуçлăхĕ 1583 —1588

Ханлăха пĕтернĕ хыççăнхи ячĕшĕн тытăмçăсем

Али — хан (1598 —1616),
Бахадур — хан (1607 —1616), Ораз ывăлĕ, Шамай мăнукĕ, Кулук кĕçĕн мăнукĕ
Ишим, Хоурлюк тайша кĕрӳшĕ — хан (1616 —1624)
Аблай-Гирей — хан (1628 —1631)
Девлет-Гирей — султан, хан титулне йышăнман, 1662 —1665 çулсене вырăссене хирĕç пăлхава çĕкленĕ.
Кучук — султан, Аблай ывăлĕ
Абуга, Аблай ывăлĕ
Асан тата Ишим-Чувек, Девлет ывăлĕсем, 1680-мĕш çулсенче
Султан-Мурат, Кучук ывăлĕ, каракалпаксен ханĕ
Ишим-Мухаммад, Абуга ывăлĕ, каракалпаксен ханĕ (18 ĕмерĕн пуçламăшĕ)

Тĕмен ханлăхĕ

Ибак — хан (1468 —1495)
Мамук — хан (1495 —1496)
Агалак — хан (1496 —1505)
Кулук-Салтан (Тулак-хваджа) — хан, Ибак ывăлĕ (1505 —1530)
Едигер — Касым Тайбуги ывăлĕ, тайбугин çĕпĕр мурзи (1530 —1563)
Бек-Булат — Касым Тайбуги ывăлĕ, Едигер шăллĕ (1555 —1563), Симеон Бекбулатовичăн ашшĕ пулма пултарать

Çав. пекех

Асăрхавсем

^ Сибирское ханство. Большая Российская энциклопедия
^ ¹^тата² Çĕпĕр ханлăхĕ. bse.sci-lib.com. Тĕрĕсленĕ 13 Авӑн уйӑхӗн 2015.
^ Исхаков Д. М. Тюркско-татарские государства XV—XVI вв. — Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2004.— Глава 2 — C. 32..

Литература

Кĕнекесем

Статьясем

Арсюхин Е. Сибирское ханство: тёмная история. archeologia.narod.ru (осень 2003). Тĕрĕсленĕ 21 Кӑрлач уйӑхӗн 2011.
- См. также: Бустанов А. К. Дискуссия о статье «Сибирское ханство: тёмная история». archeologia.narod.ru. Тĕрĕсленĕ 21 Кӑрлач уйӑхӗн 2011.
Бустанов А. К. Западная Сибирь под властью ордынских правителей (династический аспект). archeologia.narod.ru. Тĕрĕсленĕ 21 Кӑрлач уйӑхӗн 2011.
Верхотуров Д. Сибирь и Казахстан: неизведанная история.
Верхотуров Д. Туранская Сибирь.
Исхаков Д. М. Институт сибирских князей: генезис, клановые основы и место в социально-политической структуре Сибирского юрта // Гасырлар авазы – Эхо веков : журнал. — Хусан: Главное архивное управление при Кабинете Министров РТ, 2008. — № 2.
Краткая история сибирских татар. Себер Татарлары - Татары Сибири. çăлкуçран архивланă 26 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 21 Кӑрлач уйӑхӗн 2011.
Худяков Ю. Хан Кучум и его воины // Родина : журнал. — М.: 2000. — № 5.

[автоссылка1-1] Сибирское ханство. Большая Российская энциклопедия

[:0-2] ¹^тата² Çĕпĕр ханлăхĕ. bse.sci-lib.com. Тĕрĕсленĕ 13 Авӑн уйӑхӗн 2015.

[3] Исхаков Д. М. Тюркско-татарские государства XV—XVI вв. — Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2004.— Глава 2 — C. 32..

[1]

[2]

[3]

п • с • т Ханлăхсем
Хаканлăхсем	Авар хаканлăхĕ _(тĕр.) • Тухăç-тĕрĕк хаканлăхĕ • Жужань хаканлăхĕ • Анăç-тĕрĕк хаканлăхĕ • Карлук хаканлăхĕ • Кимак хаканлăхĕ • Кыргыз хаканлăхĕ • Вырăс хаканлăхĕ • Тӳркеш хаканлăхĕ • • Тĕрĕк хаканлăхĕ • Уйгур хаканлăхĕ • Хасар хаканлăхĕ

Раççей/Украина	Авар ханлăхĕ _(даг.) • Аçтăрхан ханлăхĕ • Казикумух ханлăхĕ • Дербент ханлăхĕ • Хусан ханлăхĕ • Калмăк ханлăхĕ • Касимов патшалăхĕ • Крым ханлăхĕ • Кюрин ханлăхĕ • Мехтули ханлăхĕ • Çĕпĕр ханлăхĕ • Тĕмен ханлăхĕ • Цахур ханлăхĕ

Малти Ази	Азербайджан ханлăхĕсем • (Ардебил • Баку • Гянджа • Джавад • Дербент • Зенджан • Карабах (Карадаг • Куба • Маку • Марага • Нахичевань • Сараб • Талыш • Тебриз • Урма • Хальхал • Хой • Шека • Ширван) • Ардалан ханлăхĕ • Гилян ханлăхĕ • Мазандаран ханлăхĕ • Нишапур ханлăхĕ

Вăта Ази	Афган ханлăхĕсем (Абдали • Гильза • Герат • Кабул • Кандагар • Пешавар • Хатта) • Джунгар ханлăхĕ • Казах ханлăхĕ • Каракитай ханлăхĕ • Могули • Монгол хаканлăхĕ • Ойрат ханлăхĕ • Ташкент • Узбек ханлăхĕ • Узбек ханлăхĕсем (Бухара (Акчин • Андхой • Бадахшан • Балх • Бухара • Гурзиван • Дарзаб • Коканд • Кундуз • Меймен • Сарыпул • Хульм • Шибирхан • Хива

Кăнтăр Ази	Калат